Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
A Comisión Cultural Martín Sarmiento coorganiza xunto ao Instituto de Estudios Bercianos e a Real Academia Galega o Simposio do Bicentenario de Morales. Con este motivo presentouse o Programa previsto simultaneamente en Ponferrada e na sede da Academia na Coruña. A idea do Simposio que se asocia coas denominadas Xornadas de Autor, que tradicionalmente organiza o IEB, é poñer ao día as investigaciois que sobre Antonio Fernández Morales , o cantor do Bierzo en galego se veñen realizando nos últimos tempos e procurar unha maior proxección da súa obra máis singular: Ensayos poéticos en dialecto berciano .
PROGRAMA
15 de setembro
PONFERRADA
Lugar: Casa da Cultura
19.00 Inauguración da EXPOSICIÓN DO INSTITUTO DE ESTUDIOS BERCIANOS : ANTONIO FERNÁNDEZ E MORALES.
19.30 Inauguración do Simposio do Bicentenario/ XI Xornadas de Autor: Antonio Fernández Morales, o cantor do Bierzo.
19,45 Sesión sobre a BIOGRAFÍA DE MORALES: Conferencia inaugural ?Unha nova visión da vida de Antonio Fernández e Morales? polo profesor J.A. Balboa de Paz.
20,45 Actuación musical de Carmen Penim e Maurizio Polsinelli.
16 de setembro
VILAFRANCA DO BIERZO Lugar: Teatro vilafranquino Enrique Gil y Carrasco.
10.00 Sesión sobre a OBRA DE ANTONIO FERNÁNDEZ MORALES: ?Ensayos poéticos en dialecto berciano?. Presidida polo Presidente da Real Academia Galega.
10.15 1. LINGUA: ?O dialecto do Bierzo, o galego no Bierzo? pola profesora Rosario Álvarez Blanco.
11.00 2. COSTUMES E TERRA: ?Tradiciois, terra e identidade na obra de Morales? polo profesor Héctor M. Silveiro Fernández.
11.45 3. LITERATURA: ?Morales no Rexurdimento? polo profesor Anxo Angueira Viturro.
13.00 Inauguración no Claustro de San Nicolás o Real da EXPOSICIÓN: ?ANTONIO FERNÁNDEZ MORALES E O GALEGO NO BIERZO? DA COMISIÓN CULTURAL MARTÍN SARMIENTO subvencionada pola Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia. Intervencións das autoridades presentes.
Lugar: Teatro vilafranquino Enrique Gil y Carrasco.
17.00 4.COMUNICACIÓNS:
- Unha achega ao léxico de Fernández Morales, Andrea Castelo Veiga.
-O redescubrimento de Fernández Morales, Xosé Henrique Costas.
- Rítmica e musicalidade nos poemas de Antonio Fernández Morales, Carmen Penim e Maurizio Polsinelli.
17 de setembro
CACABELOS
Lugar: Museo Arqueolóxico de Cacabelos (MARCA).
11.00 5. COMUNICACIÓNS:
- A poesía en Fernández e Morales, José Luis Puerto.
- Utensilios musicais, Héctor Luis Suárez.
- Cartas Inéditas de Antonio Fernández e Morales, Javier Fernández-Llamazares.
CLAUSURA:
- Recital poético por Anxo Angueira.
- Ofrenda floral no cemiterio da Edrada de Cacabelos ante a tumba de Antonio Fernández Morales coa intervención musical da Escola de Gaitas de Vilafranca do Bierzo.
Cando o Bierzo se prepara para celebrar en próximas datas por todo o alto e como se merece no seu bicentenario a Antonio Fernández Morales, o seu cantor en galego, lembramos que foi o candidato que reclamamos á Academia Galega para homenaxear no Día das Letras Galegas do 2017. Mais hoxe 17 de maio, e como temos feito outros anos por esta data, quixéramos poñer en relación coa nosa comarca a Carlos Casares, á figura finalmente escollida e honrada neste día.
Hai tres momentos na vida de Carlos Casares nas que o Bierzo vai estar presente dun xeito singular. O primeiro lévanos ao Ourense da posguerra onde naceu. Carlos xa é todo un mozo e, tras dunha infancia na Limia, comezaba os seus estudos nun instituto da cidade e daba os seus primeiros pasos no que ía ser unha das súas facetas máis destacadas como autor, a de contador de historias. Os seus biógrafos sinalan na descuberta do creador de contos a presenza dun home que hoxe descansa no cemiterio de Vilafranca do Bierzo, Francisco Ogando Vázquez, un home con dúas paixóns a da docencia e a das letras galegas, ámbalas dúas querencias sóuboas contaxiar a aquel rapaz. Foi este docente quen o animou a presentar un conto a un concurso literario e quen o puxo en contacto co galeguismo e a intelectualidade ourensán. O propio Carlos Casares deixóunolo dito: ?O caso é que se convocou un concurso de contos e eu, que os escribía, pois mandei un par deles. Na clase de literatura, o meu profesor, que era Ogando Vázquez, dixo: ?Hoxe estamos de noraboa porque lle deron un premio a un alumno do instituto? E cando me felicitou, quedei atordado. Díxome que aquel día estaba convidado a tomar café co xurado, que estaba presidido por don Vicente Risco, así que imaxínate a emoción. Deste xeito foi como o coñecín.?
O segundo dos momentos que queremos subliñar é do seu labor como galeguista a carón de Ramón Piñeiro e ligado ao espertar da actividade política da Democracia recuperada tras da morte do ditador. Un Carlos Casares deputado independente nas listas do PSdeG ? PSOE que exerceu como un destacado promotor da Lei de Normalización Lingüística do 1983 da que foi redactor e na que no título V se inclúe a protección da lingua galega falada en territorios limítrofes con Galicia, como o Bierzo. Un primeiro paso para facer posible, anos máis tarde, o galego nos centros escolares da comarca. Por aqueles anos, Casares xa levaba escritas centos de columnas de opinión na prensa diaria, ingresara na Academia galega e publicara novelas de gran éxito editorial como Xoguetes para un tempo prohibido ou Os escuros soños de Clío ou inaugurar o teatro para público infantil coa obra As laranxas máis laranxas de todas as laranxas.
Carlos Casares foi un home traballador, entregado á causa da literatura e da cultura galegas. Tras dos anos como Director de Galaxia acada novos éxitos como coa novela Ilustrísima, escrita no único idioma no que el escribiu e que nestes días vén de ser traducida ao inglés, aínda que xa, en vida de Casares, fora editada en castelán e francés. Verémolo moi preocupado porque no ano que se lle dedicou o Día das Letras Galegas ao Padre Sarmiento, o Bierzo estivese presente nos actos. A prensa deixou instantáneas daquel interese nunha entrevista co edil de Vilafranca do Bierzo xestionando a presenza do Consello da Cultura, institución que presidía dende o 1996. Mais a aqueles eventos lamentablemente non chegou ao morrer repentinamente no mesmo día no que nacera o seu admirado Sarmiento e do que acabara de editar pouco antes unha magnífica biografía. Era un 9 de marzo á mañanciña do 2002. O día anterior á súa morte entregara na editorial a versión definitiva da súa obra póstuma O sol de verán.
Un dato máis de última hora como epílogo. Nas librarías de toda Galicia este 17 de maio do 2017, os títulos de Carlos Casares, o homenaxeado, comparten o escaparate cos Ensayos poéticos en dialecto berciano do noso candidato Antonio Fernández Morales, unha nova edición de Positivas, unha editorial galego berciana dirixida por Paco Macías. Unha feliz coincidencia no Día das Letras.
Onte volveron para o Bierzo os alumnos e alumnas do galego no Bierzo de Primaria e Secundaria que este curso , como en cursos pasados, realizaron esta viaxe de estudos por Galicia como complemento do seu achegamento ao galego e a súa cultura, unha iniciativa e todo un agasallo da Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia.
A raíz das Xornadas Sarmiento deste ano saltou esta nova en prensa que segue xerando titulares. Esta apoio das familias a un programa de Promoción do galego vai medrando e temos que manifestar a nosa satisfación de colgar titulares que son positivos e que evidencian que os bercianos/as manteñan un interese claro pola fala e a cultura propias, sabendo que a súa introdución nos centros do ensino pode contribuír tamén a afianzar dereitos lingüísticos que temos e portas abertas ao futuro laboral dos seus fillos/as.
Sorprendeunos e conmoveunos gratamente un artigo de opinión que circula pola rede estes días, tras da celebración das IX Xornadas Sarmiento. Recomendamos encarecidamente a súa lectura e un pequeno exercicio de reflexión sobre o pasado, pero tamén sobre o futuro do galego no Bierzo que é inevitable tras ler o texto. Pedímoslle á autora, Raquel González Pol, de inmediato podelo reproducir neste blog e eiquí o deixamos: Chapurreando . Graciñas Raquel.
Onte 14 de marzo foron realizadas as IX Xornadas Martín Sarmiento que inauguraban tamén as celebraciois do bicentenario de Antonio Fernández Morales. O Día do galego nos centros escolares do Bierzo volveu a ser un éxito en canto á participación.
O alumnado de Primaria de 13 centros bercianos onde se imparte o Programa de promoción do galego colgaron no teatro e nas rúas centrais de Vilafranca os seus traballos, unha interpretación plástica sobre os versos dos Ensaios poéticos en dialecto berciano. Serían os alumnos e alumnas de Secundaria os encargados de dramatizar distintos poemas: O Fiandón da aldea, Vilafranca e a Vendima, A Ponferrada,O Entroido...
mesmo alumnos da Escola Oficial de Idiomas realizaron unha lectura teatralizada do poema Na Volta da sega.
Logo chegaron os anuncios da realización dunha Exposición sobre o autor e o galego no Bierzo que percorrerá distintas vilas da comarca berciana e os discursos das autoridades educativas presentes Jesús Hurtado Olea da Consejería de Educación da Junta de Castilla y León e o Secretario Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia que confirmaron a intención de ampliar a oferta do galego para o centro de Cubillos do Sil.
Hoxe fai 332 anos que nacía Pedro Joseph en Vilafranca do Bierzo, un meniño ao que a súa nai concedeulle un gran tesouro sen ela ser consciente daquel legado que lle ofrecía con cada cantiga de berce que lle cantaba, con cada palabra agarimosa co que acariñaba. Foi o seu idioma materno. A súa nai, posiblemente berciana, ou cando menos nativa e falante do galego oriental, chamaríao Perucho, mais, co tempo, recoñecido como un sabio erudito, foi Martín Sarmiento, hoxe considerado o pai das Letras Galegas.
Pois ben se este home é hoxe lembrado por nós, non o é polo seu lugar de nacemento, que con ser importante e logo de diversas controversias, ten singular transcendencia entre nosoutros porque nos permite incorporarnos a ese cúmulo de homenaxes e estudos que procuran difundir e popularizar o seu labor en campos non só relacionados coas Letras, senón tamén nos de diversas ciencias e coñecementos.
A nosa contribución á manter viva a súa memoria pasa por revitalizar constantemente o seu amor pola lingua materna que escuitou, por vez primeira no Bierzo un 9 de marzo, pero que non esqueceu e que defendeu ata a fin dos seus días sabendo legar unha chea de propostas e servindo de modelo mesmo para a escrita da literatura moderna en idioma galego. Precisamente un dos seus ávidos lectores, dos muitos que tivo no século XIX, foi Antonio Fdez Morales de quen celebramos o seu bicentenerio precisamente este ano. Este é, en definitiva, o motivo de que de novo xuntos, estes dous persoeiros das nosas letras comparezan da mao e sexa Sarmiento e as súas Xornadas en Vilafranca (que van pola IX edición) os que abran a porta dos actos do bicentenario do cantor do Bierzo en galego, autor dos Ensaios poéticos en dialecto berciano, o segundo libro do Rexurdimento galego, editado dous anos antes que esoutra obra considerada a máis emblemática deste movemento da literatura contemporánea galega, os Cantares de Rosalía.
Este ano as Xornadas, por cuestiois coxunturais, celébranse o próximo día 14 de marzo, pero é de xustiza que fagamos un pequeno recordatorio da data e que nos preparemos para afrontar no Bierzo un ano de gran importancia para o idioma que tanto amaba Perucho, amor que soubo comunicar e perpetuar en persoas como Antonio Fernández. Morales.
Este ano vanse celebrar o próximo día 14 de marzo a causa da folga de ensino que está convocada para o día 9 de marzo, cando habitualmente celebramos o Día do Galego nos centros de ensino do Bierzo, dado que é a data na que naceu Sarmiento en Vilafranca do Bierzo.
Este curso ademais estamos de celebración por dous motivos que son o Bicentenario de Antonio Fernández Morales, que esperamos ir enchendo de actividades a partir deste mes de marzo, e os 15 anos de introdución do Programa de galego nos colexios e institutos doe Bierzo e a Seabra.
Os intercambios escolares terán logo como fío condutor ao propio autor dos Ensaios poéticos en dialecto berciano coas dramatizacois que xa preparan os alumnos/as de Secundaria e distintas recreaciois dos seus versos en traballos de plástica que xa están pintando os alumnos/as de Primaria.
Un obxectivo central das Xornadas abordar os problemas que presenta o galego no Bierzo procurando unha serie de actuaciois que repercutan na súa reivindicación e conservación, de aí que na presente edición realicemos un seguimento do catálogo de propostas que baixo o título: Novos espazos para o galego no Bierzo, comezamos a vertebrar o ano pasado tanto no eido do ensino como tamén da administración a cultura e os medios de comunicación bercianos. Este ano o Bicentenario de Morales debe permitir avanzar de forma substancial nas medidas de promoción do galego máis aló dos centros escolares, algo vital para frear a perda de falantes de galego na comarca.
PROGRAMA DAS IX XORNADAS MARTÍN SARMIENTO
ANTONIO FDEZ. MORALES E O GALEGO NO BIERZO
O bicentenario do cantor do Bierzo en galego, Antonio Fernández Morales que comezamos a celebrar nas IX Xornadas Martín Sarmiento sempre é un bo momento para realizar unha reflexión colectiva sobre unha das metas deste autor, meta na que coincide ademais plenamente con Sarmiento. Referímonos á reivindicación da lingua na que ambos escribiron. É por iso de destacar que serán escolares de todo o Bierzo os que o celebren primeiro no Día do Galego nos centros docentes do Bierzo coincidindo cos 15 anos do comezo deste Programa de Promoción no Bierzo.
CREANDO NOVOS ESPAZOS PARA
O GALEGO NO BIERZO
A situación da lingua galega no Bierzo evidencia unha falta de Planificación e Dinamización lingüística necesarias como reclama o Comité de Expertos para a Carta Europea das linguas Rexionais e minoritarias do Consello de Europa.
Nas últimas ediciois nas sesiois da tarde destas Xornadas, que organiza a Comisión Cultural ?Martín Sarmiento? de Vilafranca, coa participación da Real Academia galega, as autoridades educativas autonómicas, alcaldes del Bierzo e o Consello Comarcal entre outros entes bercianos preocupados pola perda de galego-falantes redactamos un catálogo de propostas para fortalecer o uso da nosa fala onde habitualmente é utilizada, mellorar o actual programa de Promoción nos centros escolares e abrir novos espazos para o galego na comarca que pretendemos impulsar á calor deste 2017, ano do Bicentenario de Morales.
Día Programa do Galego nas escolas do Bierzo.
martes 14 de marzo 2017, Vilafranca do Bierzo.
1ª SESIÓN: TEATRO VILAFRANQUINO
?ENRIQUE GIL Y CARRASCO?
9,30h. APERTURA DO INTERCAMBIO DE SECUNDARIA
Saúdo do Alcalde de Vilafranca.
DRAMATIZACIÓN DE TEXTOS DE FERNÁNDEZ MORALES realizadas polos alumnos/as do Programa de Promoción de galego con motivo do Bicentenario do autor dos Ensaios poéticos en dialecto berciano (1861).
IES Padre Sarmiento (Vilafranca)
IES Bergidum Flavium (Cacabelos)
IES Europa (Ponferrada)
IES Virgen de la Encina. (Ponferrada)
Alumnos/a Galego da EOI de Ponferrada.
10:10 h. Presentación da EXPOSICIÓN DIDÁCTICA: Antonio Fernández Morales e o galego no Bierzo. Trátase dunha exposición deseñada para coñecer mellor o contexto e contribución do autor á historia da lingua galega no Bierzo e a súa reivindicación como autor do movemento literario do Rexurdimento.
10,30 h.: Intervención das autoridades presentes do Consello Comarcal, da Xunta de Galicia e da Junta Castilla y León.
2ª SESIÓN:
11,00h. APERTURA DA SESIÓN DE PRIMARIA:
- Actuación musical "Cantarolas para xente miúda" de Senén Vaamonde subvencionada pola Secretaría Xeral de Política Lingüística da Consellaría de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia.
Asisten alumnos/as dos centros de PRIMARIA de:
CEIP San Lorenzo de Brindis de Vilafranca,
CEIP da Quinta Angustia de Cacabelos,
CEIP Valentín García Yebra de Ponferrada,
CEIP Compostilla de Ponferrada,
CEIP Jesús Maestro de Ponferrada,
CEIP San Ildefonso de Camponaraia,
CEIP Virgen del Carmen de Ponferrada,
CEIP Toral de Meraio,
CEIP M.L.Ucieda de Toral dos Vados,
CRA Carucedo,
CRA Jimena Muñiz de Corullón,
CRA Puente de Domingo Flórez,
Colexio Divina Pastora de Vilafranca.
12,40 h.Breve intervención das Autoridades educativas presentes do Consello Comarcal, da Xunta de Galicia e da Junta de Castilla y León.
SESIÓN DE TARDE (14 de marzo)
TEATRO VILAFRANQUINO
?ENRIQUE GIL Y CARRASCO?
16,30 h. MESA DE DEBATE: As arelas de Sarmiento.
MESA DE TRABALLO: SEGUIMENTO DO CATÁLOGO DE PROPOSTAS DE PLANIFICACIÓN E DINAMIZACIÓN: NOVOS ESPAZOS PARA O GALEGO NO BIERZO. Contaremos coa presenza e asesoramento da Real Academia Galega.
1-EDUCACIÓN: Representantes da Secretaria Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia, Consejería de Educación de la Junta de Castela e León, docentes e directores dos centros e Comisión Cultural.
2- ADMINISTRACIOIS: ALCALDES DO BIERZO OESTE E PRESIDENTE DO CONSELLO COMARCAL.
3- CULTURA: COLECTIVOS CULTURAIS DO BIERZO.
4- MEDIOS DE COMUNICACIÓN: Periodistas e medios de comunicación da comarca.
5- LITERATURA: Editores e escritores do Bierzo.
HORARIO PREVISTO:
16,30- Intervencións previas e debate.
17,30- Presentación de propostas do catálogo: Novos espazos para o galego no Bierzo para o presente ano 2017 no Bicentenario de Antonio Fernández Morales.
No Bierzo como en Galicia e unha gran parte do Noroeste o carro era o vehículo habitual de transporte e traballo, un dos elementos do patrimonio material secular que hoxe está practicamente desaparecido. Contan que os ninos de Balouta en Ancares identificaban o dono do carro de lonxe, cos ollos pechos, grazas ao son do seu eixe.
Sorprendeunos e conmoveunos gratamente un artigo de opinión que circula pola rede estes días, tras da celebración das IX Xornadas Sarmiento. Recomendamos encarecidamente a súa lectura e un pequeno exercicio de reflexión sobre o pasado, pero tamén sobre o futuro do galego no Bierzo que é inevitable tras ler o texto. Pedímoslle á autora, Raquel González Pol, de inmediato podelo reproducir neste blog e eiquí o deixamos: 
.jpg)
Hoxe fai 332 anos que nacía Pedro Joseph en Vilafranca do Bierzo, un meniño ao que a súa nai concedeulle un gran tesouro sen ela ser consciente daquel legado que lle ofrecía con cada cantiga de berce que lle cantaba, con cada palabra agarimosa co que acariñaba. Foi o seu idioma materno. A súa nai, posiblemente berciana, ou cando menos nativa e falante do galego oriental, chamaríao Perucho, mais, co tempo, recoñecido como un sabio erudito, foi Martín Sarmiento, hoxe considerado o pai das Letras Galegas.
