Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
Un primeiro dato sobre a perspectiva do presente curso de galego nos centros escolares do Bierzo está na prensa, na que sae unha referencia ao aumento de alumnado matriculado en galego:
Nas primeiras liñas de 200 gramos de patacas tristes o autor cita ao seu conveciño, o riseiro Sarmiento, na cabeceira do seu primeiro libro en galego. O ilustrado de Vilafranca do Bierzo foi unha das referencias iniciais á hora de "volver á casa do ser", explica J. C. Mestre.
Mestre, ao igual que Sarmiento, volve a súa mirada cara a terra natal para, cavando na identidade, provocar un revulsivo entre bercianos e galegos de dimensiois futuras evidentes, fértiles e esperanzadoras. Esta aposta pola lingua, como a do erudito ilustrado considerado o pai dos seus estudos filolóxicos, é consecuencia dunha convicción rotunda: "hoxe ser cultos implica tamén falar galego".
Como Sarmiento nese pequeno gran libro cargado de ironía titulado "Coloquio dos 24 galegos rústicos" (tamén coñecido como Coloquio en 1200 coplas), Mestre levou ao título un número, 200 gramos, outorgándolle ademais aos textos un marcado e inegable ton irónico. Esta clave retranqueira, como dixo Anxo Angueira, é un recurso a todas vistas sarmentiano.
Na súa alocución no Teatro de Vilafranca na presentación no Bierzo da súa obra en galego, Mestre comezou nomeando ao seu conveciño Martín Sarmiento e realizou unha enumeración de oficios e persoas da súa infancia e adolescencia partindo da panadería familiar que lembran ás que o Pai das Letras introducira á hora de describir o mercado de Pontevedra. Como ben acertou a dicir X.L. Ferrín na valoración desta publicación histórica, Mestre manifesta "unha clara lealdade coa literatura escrita en galego no Bierzo."
A seguir deixamos un dos enlaces nos que se poden ler unha crónica do acontecido no Teatro Vilafranquino o pasado sábado 12 de outubro, en concreto a asinada por Suso Varela nas páxinas de cultura da Voz de Galicia.
Anxo Angueira vén de publicar un tratado sobre o Rexurdimento no que se cuestiona o termo en base a impronta de Sarmiento no XIX como pode verse nesta reseña que saiu na prensa.
O texto que colgamos a seguir é un dos primeiros documentos realizados pola Comisión Cultural Martín Sarmiento no seu primeiro ano de existencia realizado coa intención de desenvolver o que chamamos PROXECTO MARTÍN SARMIENTO PARA O BIERZO e que a figura do polifacético ilustrado aunase varias iniciativas co punto de mira posto no Patrimonio Cultural e Natural da súa vila natal e a contorna aproveitando varios espazos como eran a Casa Natal de Sarmiento, o Museo de Ciencias Naturais dos Padres Paúis (precisado daquela dunha recuperación) e as instalaciois da "Escuela Hogar" que permitirían poñer en marcha a primeira Aula da Natureza no Bierzo.
O documento apoiado polo Claustro do Colexio San Lorenzo de Brindis foi presentado tanto ao goberno municipal como ás autoridades educativas de León que nunca responderon a esta proposta cargada de futuro.
Onte presentouse en Pontevedra o libro "Los Gigantes de Pontevedra"de Leoncio Feijóo Lamas. Tiramos deste libro tres citas con palabras de Sarmiento sobre estes xigantes, o festexo que os fixo aparecer e o seu significado.
"Puedo decir que el primer objeto que se imprimió en mi memoria han sido unos gigantones que vi en la procesión del Corpus, acordándome al mismo tiempo de la casa, calle y celosía detrás de la cual la vi... Habiendo hecho el cálculo, los dichos gigantones de la dicha procesión del Corpus de Pontevedra hicieron la primitiva y primera impresión en mi memoria siendo yo de ventiséis meses y veintiún días. Antes de esa impresión, de nada de nada me acuerdo, ni siquiera confuso..." (referencia ao ano 1697)
"Sería cosa muy instructiva si se escribiera una colección de todos los diferentes modos que hay de celebrar la fiesta de Corpus y de todos los objetos que componen la procesión en cada país. A dos principales clases se podrán reducir todas las representaciones: unas a significar el Sacramento o cosas de Él, y otras a representar el Daiblo, Muerte y Pecado como cautivos que se llevan en triunfo para juguete y diversión de los niños y para escarnio de todos... (los gigantones) representan todo el infierno vencido y que por esto salen como en triunfo en la procesión de corpus y después, sin venir al caso, sacan en otras fiestas". (Escrito aproximadamente en 1750).
No Coloquio en 1200 coplas galegas (1746) Sarmiento deixou unha terceira referencia a estas figuras festivas:
" ¿ Non vistes na Vila
o ano postreiro
no día de Corpus
festiña de Deus
aqueles Xigantes
que van derradeiros
da Coca e da Nao
e fan novo gremio? (coplas 532-533)
Sarmiento fixo unha disertación sobre o asno cebral e claro relacionouno co topónimo do Cebreiro. Son varias as publicaciois que se fan eco deste asunto. Imos deixar eiquí unha de tantas na web de Galiciencia: Pero había cebras no Cebreiro?
Entre veciños e fronteiras móvese Mestre con soltura e con ironía melancólica a douscentos quilómetros de Compostela reivindicando, coa escrita densa de seu, o vigor do galego para estas terras do Bierzo nun agora cargado da señardade do pasado.
Non, non asina un manifesto, tan só escribe un libro cheo como un mego no outono de personaxes e alcumes, máis que de paisaxes e vides, de vivos ou mortos retratados con palabras e frases saídas da memoria e o compromiso. Sendo fiel a si mesmo descobre aos lectores que o mundo literario berciano, e que o seu mundo, tamén se expresa na fala dos humildes, porque non pode ser ignorada a aperta da Gallaecia, da de antes e da despois de Roma, da de hoxe e da de mañá. Transcorren os seus máis dun cento de relatos líricos como as augas dos ríos que choran na procura da verdade nos lindeiros dunha fronteira infantil que non existe. Son douscentos gramos de patacas tristes aos que se asoman Pessoa, Cunqueiro, Pereira, Ursinos ou González-Alegre, dun autor valente que, como o fixera Morales no seu tempo, ao traer correntes a cachois ao deserto, dálle voz ás xentes do pobo tantas veces silenciada, racha na medida do posible coa lousa do ditador que a segue reprimindo dende a tumba. Necesaria é a escrita para chorar por escrito tantos séculos de demora, tanta rabia contida e esquecemento.
Graciñas, Mestre, por lembrarte de Sarmiento e das súas arelas facéndoas túas e miñas e de tanta, tanta xente que naceu ao carón dun río entre montañas. Grazas por declararte amante do galego, instalarte na veciñanza, sen complexos e sen prexuízos, da República das Letras da mao de Sarmiento, do país de Rosalía, Castelao ou Ferrín e unha estirpe de homes e mulleres boa e xenerosa.
Xa está nas librarías que contemplan o paso do Miño e dos mil ríos que regan Galicia, e nas bercianas que ollan o Sil e os seus afluentes. Tócanos ler, un exercicio de cultura, ese exercicio de prestixio da palabra diversa, construtora do destino, aínda tan menosprezada, pero motor e desafío cuxa meta está na dignidade humana. Recibamos con alegría esta fértil e sincera aperta de Mestre, unha nova aperta agarimosa do porvir da antiga Gallaecia.
Foi entrado xa o novo milenio cuando, seguíndolle a pista aos estudos que o Padre Sarmiento realizara sobre o Bierzo reparei que aquela teoría que me contara don Antón Fraguas de que o antigo Miño era o Sil, resultaba ser unha vella teoría enunciada polo noso frade erudito nado en Vilafranca do Bierzo en 1695 e considerado o Pai das Letras Galegas.
De novo sentín aquela aperta da vella Gallaecia, esta vez nas palabras dun vecín do século XVIII, pero adiantado ao seu tempo, un galego-berciano que ademais de estudoso da lingua, coma Fraguas, gustaba de indagar sobre a xeografía, a historia, a etnografía e tantas outras ciencias, algunhas delas aínda sen ter sido consideradas tal e que logo serían tamén obxecto de estudo polo que vén de ser homenaxeado no Día das Letras recentemente.
Mais neste mes de maio, mes da Letras, acabamos de recibir unha nova aperta, entrañable e querida (por ser próxima e fresca) que une de novo ao Bierzo con Galicia, que nos lembra que seguimos sendo a Antiga Gallaecia. Trátase do libro do vilafranquino J. Carlos Mestre 200 gramos de patacas tristes
o seu primeiro libro en galego. Cunha breve dedicatoria inicia Mestre este relato lírico da súa infancia, cargada de señardade, pero tamén de vigorosa e actual reivindicación da memoria dos humildes cuxa lectura recomendamos encarecidamente. A dedicatoria é a que segue:
"Á riseira memoria de frei Martín Sarmiento e case todos os meus conveciños"
LEMBRANZA DUN ENCONTRO CASUAL CON ANTÓN FRAGUAS
As persoas viaxamos neste mundo coma as augas dun río, o río da vida, e nesa viaxe atopámonos rodando como os cantos que arrastra a corrente. Aquel día, cuando soubo que era do Bierzo, nun fluír áxil na mente dun vello estudoso do propio, pensou de inmediato no Medulio e no río Sil e, como non, deixándose levar, faloume do río Miño: Eu penso -dixo- que o Sil e o Miño eran para os romanos o mesmo río. Estábamos na porta de entrada da Facultade de Filoloxía na Praza de Mazarelos de Compostela onde o abordara tras dunha charla á que asistira, el agardaba por alguén e con naturalidade derivou a conversa cara ao campo da lingua. A etimoloxía, a orixe da palabra Sil é celta e a do Miño, en latín, Minius, significan o mesmo. Ambas fan referencia ao mesmo, á cor terrosa da auga pola arxila, logo o Sil debería ser o Miño, que máis tarde a historia posterior confundiu. A ubicación da famosa batalla contra os galaicos, como contan as fontes latinas máis antigas, podemos situala á beira do Minius, é dicir, do Sil que é o que leva a auga e que conflúe co que hoxe chamamos río Miño
Corría o ano 82 ou 83, Antón Fraguas lembro levaba boina e cunha complicidade e confidencialidade absolutas, que me sorprenderon, contoume sen coñecerme de nada a súa teoría sobre a localización do Medulio no Bierzo nun plis-plas. Aquel home de carácter afable e humilde, que gustaba do saber popular e da historia, reivindicaba para o Bierzo con argumentos que nunca oíra unha galeguidade ben fonda e milenaria. Don Antón Fraguas era un vello galeguista, amante da nosa Terra, podo dicir que aquela tarde, naquelas palabras que non deixei que levara a corrente e das que hoxe simplemente fago memoria, sentín o agarimoso e sincero abrazo da antiga Gallaecia.
Antón Fraguas nos máis de 1300 artigos e traballos que publicou iniciara o seu andar galeguista falando do culto aos mortos. Estas letras que escribo hoxe son sen dúbida unha homenaxe ao seu bon facer e ao seu compromiso pola Terra que o viu nacer, algo máis que unha obriga e un dereito que comparte con tantos outros mortos e vivos que tamén amaron esta Terra. Antón Fraguas que foi un gran observador do discorrer do tempo, do calendario tradicional, rematou os seus días dándolle voltas ás festas populares. El era un home do pobo, e, como tal, é honrado con razón e con alegría no Día das Letras deste 2019. Logo das chuvas e folerpas vein días nos que entre os nosos dedos, como a auga, escorrentan palabras e encontros con persoeiros vivos ou mortos, cos que temos coincidido muitas veces en festas, homes e mulleres que insistiron nas mesmas teimas e conflúen co mesmo cariño na eterna cantinela que resoa, coma cuando leva un río auga a cachois, ese murmurio secular lembrando que o Bierzo é unha parte inseparable do celme de Galicia.
Héctor M. Silveiro Fernández. Académico correspondente polo Bierzo da Real Academia Galega.
