| Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia. |
|
|
| O meu perfil |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| O SUBSTRATO DA LINGUA: Palabras moi antigas |
|
 CANTO DURAN AS PALABRAS?
Non todas as palabras da lingua galega proveñen do latín. Hainas que seguro están entre nós desde hai máis de 2000 anos. Os lingüístas estudan as orixes das palabras. O Padre Sarmiento foi un dos primeiros en interesarse por este tema e atopou unha resposta certeira para moitas das palabras que usamos comunmente. Imos reparar en palabras que podemos consideralas como das máis antigas da nosa lingua.
As linguas de substrato son aquelas que había no territorio antes da chegada dos romanos co latín. Estas linguas tamén deixarán a súa pegada no noso idioma, sobre todo na toponimia. No noso caso hai moitas palabras de diversa procedencia segundo a antigüidade de que se trate. As que máis influíron no latín da Gallaecia foron as linguas indoeuropeas, particularmente a lingua ou linguas dos celtas.
Unha palabra de substrato é CARQUEIXA. A etimoloxía desta palabra pode ser o latín CARCHESIUM (?copa de dúas asas, ancha de boca e estreita na parte central?), que á súa vez provén do grego KARCHESION. A carqueixa tomaría este nome pola forma da súa copa, que recorda ao obxeto que lle dá nome.
Pero para outros autores o nome CARQUEIXA ten que ver coa raíz preindoeuropea CARR- que aparece tamén noutras palabras como carrasco, carballo, cárcava, etc., e mesmo nomes como Carracedo ou Carracedelo,; e que significaría ?duro?.
A planta Carqueixa, cuxo nome científico é Pterospartum Tridentatum, é unha planta arbustiva, de ata 50 cm. cuxas follas paceren continuación dos talos e que terminan en espiña. As flores son marelas. Vive en matos sobre substratos ácidos.
Os bafos da súa cocedura alivian a dor de moas e de cabeza. Tamén se usa para darlle de beber aos leitóns que quedaban paralíticos de atrás por vivir en sitios húmidos e reducidos.
A infusión das súas flores tomábase para trastornos circulatorios, purificar e mellorar a circulación do sangue, baixar a tensión, para suar e ouriñar, contra a reuma, como calmante e laxante. Aos que padecían de gota e reumáticos recomendábaselles darse baños nas zonas doridas. Mesmo se chegou a receitar a raíz cocida en vinagre para dar fretas sobre calquera vulto benigno ou maligno.
O padre Sarmiento, que dá nome ao noso instituto di que se empregaba como cama para o gando e tíñaa por boa forraxeira, xa que segundo el, producía moi bo esterco, ademais as flores tenras eran un bo complemento ao pastar o rabaño. El confiaba plenamente na carqueixa, chegando a convertela nunha especie de panacea que o curaba todo, o mesmo golpes que enfermidades. Segundo el esta planta estaba dotada da benigna omnipotencia de Deus. O prestixio de Sarmiento fixo que a noticia de que a carqueixa tiña altas virtudes curadoras se estendese rapidamente por toda España e mesmo polo estranxeiro. Chegou a dicirse que o mesmo confesor do rei, que estaba eivado, tirara as muletas que levaba, despois de someterse a unha cura a base de carqueixa.
Á parte destes usos medicinais, tamén se usaba para acender o forno ou para queimar os pelos dos cochos despois de matalos, e tamén para fregar os pratos, debido a que é moi áspera, por iso en galego tamén se lle chama "lavacuncas".
Pero aínda hai máis, pois as abellas séntense fortemente atraídas polo pole e o colorido das súas flores.
Pero, na súa contra hai que dicir que en caso de incendio favorece a expansión do lume, debido a que é moi combustible, pero provoca que o lume arda moi rapidamente co cal non dana en exceso a capa fértil.
Como xa dixen, o noso instituto leva o nome do sabio ilustrado, Sarmiento, e debido ao interese e admiración que este frade sentía pola carqueixa, a revista do noso centro chámase así: Carqueixa, podedes visitala en http://www.carqueixadigital.es/ .
O substrato é polo tanto un continxente de realizacións fonéticas, palabras e usos gramaticais que unha lingua anterior desaparecida deixou incrustado no interior dunha lingua falada.
No galego actual hai apelidos que teñen substrato céltico.Algúns apelidos que veñen do substrato son: Páramo,Veiga,Andrade,Viana,Ulloa,Toxo,Osoiro,Busto,Abalo,Serrante.E outros centos máis que se reproducen no rexistro Civil.
Na palabra CARBALLO volvemos a atopar a raíz preindoeuropea "Car-", "Car-b" significa ?pranta dura?,Kar-sería ?rocha,pedra? (Unha das alineacións prehistóricas máis coñecidas de Europa é a de Karnag). Con esta raíz estarían relacionadas palabras da flora como a carqueixa ou topónimos como Carracedo,Carnota,Carrasco?
Tamén podes ver outras nun traballo do departamento de galego sobre a historia da lingua
Varias plantas relacionadas coa flora autóctona conservan a súa denomonación dende tempo remotos pois os falantes seguiron nomeándoas dun mesmo xeito aínda que aprendesen e usasen a lingua dos novos conquistadores. En Marín o arbusto que se usaba para as cortes das vacas non era a carqueixa, era o TOXO unha raíz relacionada coa flora, pero de aparición posterior. Provocou pola súa abundancia moitos derivados relacionados con nomes de lugar onde había matas de toxo, como por exemplo: Toxal: Unha zona das Insoas e é un terreo labradío.Toxeira: Predio preto do anterior, camiño da Toxeira ou Toxeiriña: Perto dos anteriores,Toxeiriña xunto a Insua.
SILVIA MORAL CARDOSO (IES. Padre Sarmiento)
e IVÁN SANTIAGO CALVIÑO (CPR. San Narciso)
|
|
|
|
|
| Deixa o teu comentario |
|
|
|
|
|
