Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
Este pasado 9 de marzo, día do nacemento de Martín Sarmiento levamos a cabo unha nova edición recuperando para o Día do Galego no Bierzo a normalidade cos encontros dos distintos centros de ensino que participan no Programa de Promoción do Galego, nesta ocasión en Cacabelos (outra das novidades). Cun lixeiro aumento na matrícula por vez primeira tamén en Secundaria (había máis dunha década que isto non ocorría) reunímonos na vila do Cúa para facer a Entrega dos III Premios Antonio Fernández Morales .
DA MAO DO FILANDÓN BERCIANO
Todo o alummado de Secundaria (164 alumnos/as) achegáronse ao CINE FABA dende os cuatro institutos que dan galego no Bierzo para coñecer por boca de Raúl Ochoa, membro do Filandón Berciano, que persegue e como traballa este colectivo. Raúl falou tanto dos obxectivos que perseguen como asociación ata detallar como rescataron falando cos maiores o Entroido de Valtuille de Arriba. Combinou a súa exposición cunha serie de vídeos gravados por el baixo a dirección de Umberto Corral para o Instituto Leonés de Cultura que amosan cal é a súa filosofía de escuitar e darlle importancia ao que nos teñen que contar os maiores, e entre esas cousas fixarse na fala, no léxico que usan nos costumes que relatan. Rematou precisamente poñendo o valor da lingua e no uso das redes para comunicar e dar a coñecer o Patrimonio cultural inmaterial invitando a que entrasen coñecesen máis puntualmente as súas actividades e mesmo entrasen en contacto por medio delas co seu colectivo.
ENTREGA DOS PREMIOS MORALES PAR AO BIERZO E SANABRIA-A SEABRA
Ás 11,3O incorporados ata encher o Cine Faba unha representación dos distintos centros de Primaria que imparten o Programa de Galego no Bierzo ao que se sumaron as autoridades educativas da Junta e da Xunta, provinciais (Instituto Leonés de Cultura da Deputación de León), locais (representantes dos concellos de Cacabelos, Corullón e Vilafranca) e comarcais (tanto do Consello Comarcal como do Instituto de Estudios Bercianos) que colaboran coas Xornadas Martín Sarmiento, tras unha breve lembranza da figura de Sarmiento e da de Morales por parte de Héctor Silveiro da Comisión Cultural Martín Sarmiento, comezou a Entrega de Premios coa presentación da edición do terceiro volume que editou Edicións Positivas, representada por Franciasco Macías e que coa subvención da Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia inclúe todo os debuxos de Primaria e textos de Secundaria premiados correspondentes aos cursos 2020-21 e 2021-22 tanto de alumnos/as baixo que son creaciois a partir dun dos poemas dos Ensayos poéticos en dialecto berciano que se sintetizou baixo o lema "Chegaron os romanos".
Houbo previamente ao acto de entrega en si, unha breve alocución das distintas entidades que apoian este evento. Interviron a Alcaldesa de Cacabelos Irene González, Samuel Martínez representando ao Consello Comarcal do Bierzo, Emilio Gancedo do Instituto Leonés de Cultura (como promotor dun dos premios do concurso), Javier López da Dirección Provincial de Educación de León e Valentín García como Secretario Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia.
ESTREO DA PÁXINA WEB: OGALEGONOBIERZO.ORG
Foi Paco Macías quen presentou a iniciativa que aspira a servir de referente e un fondo bibliográfico virtual dunha gran parte do material existente ademais de informar sobre todo tipo de eventos sobre a lingua galega na nosa comarca, que a partir do 9 de marzo xa está dando os seus primeiros pasos polas redes. Podedes consultala: ogalegonobierzo.org
ACTUACIÓN DE PAKOLAS
Finalmente houbo unha actuación musical especielmente dirixida ao alumnado de Primaria de Pakolas co espectáculo RAMONA ÓRBITA músico rock en galego que presentaba un novo espectáculo co que brincaron e cantaron ata pasadas as 13 horas, hora prevista para a conclusión desta sesión matinal.
MESA DE TRABALLO: AS ARELAS DE SARMIENTO
Xa en sesión de tarde e e nas instalaciois do MARCA de Cacabelos tivo lugar unha mesa de traballo co profesorado do Programa e distintos representantes das entidades que apoian e colaboran habitualmente coas Xornadas Martín Sarmiento. Tratamos sobre os seguintes temas:
- Situación actual do Programa do Galego no Bierzo
- IV Convocatoria dos Premios Morales para o mes de marzo do curso que vén.
- Nova emisión de Microprogramas de radio escolar en galego nas emisoras bercianas par apromocionar a IV Convocatoria dos Premios Morales.
- Introdución de novas dinámicas nas próximas Xornadas Martín Sarmiento e o Día do Galego no Bierzo.
- Iniciativas da Academia Galega (RAG) e posibles acordos para seguir avanzando no Decálogo de Novos Espazos para o Galego no Bierzo.
Unha proposta do mestre Rafael López Loureiro ante a
Real Academia Galega das Ciencias e o Consello da Cultura Galega que servirá para homenaxear á figura de Martín Sarmiento no día no que naceu en Vilafranca do Bierzo, o 9 de marzo.
Logo será un bon día para achegarse aos estudos naturais do erudito e mesmo de facer actividades mesmo nas terras do Bierzo ligadas ao coñecemento da Natureza.
Podemos ver a nova en distintos medios: Nós Diario Voz de Galicia
Este 9 de marzo na décimo quinta edición das Xornadas Martín Sarmiento desprazámonos a Cacabelos para celebrar o Día do Galego nos Centros Docentes do Bierzo. O motivo fundamental é promocionar o PREMIO MORALES cuxo lema “Chegaron os romanos” aparece ligado a esta vila berciana onde viviu e está soterrado o cantor en galego do Bierzo, Antonio Fernández Morales. Recuperamos os intercambios didácticos e lúdicos das Xornadas para alumnos/as do Programa de Galego que vidos de distintos puntos do Bierzo presumen de cultura e identidade. Temos a certeza de que máis aló das aulas este sentimento estámosllo a contaxiar a outros sectores da sociedade berciana que perciben que vai sendo hora de arroupar o acordo de Promoción da Lingua Galega que leva 21 anos aplicándose e reclama xa un novo pulo.
ENTREGA DE PREMIOS E NOVA CONVOCATORIA DO
PREMIO MORALES 2024
O acto central que se levará a cabo no Cine Faba será a entrega de premios,ademais da presentación da web: OGALEGONOBIERZO.ORG e a convocatoria da IV edición dos Premio Morales 2024. Faremos tamén lembranza do centenario do poeta e narrador de Vilafranca, Antonio Pereira que ten obra traducida ao galego.
A Comisión Cultural “Martín Sarmiento” de Vilafranca, os centros docentes do Programa do Galego na comarca, a Real Academia Galega, as autoridades educativas autonómicas, entes culturais como O Filandón Berciano e o Instituto de Estudios Bercianos, alcaldes do Bierzo e o seu Consello Comarcal manterán un encontro de traballo de cara a programar outras iniciativas coa fin de seguir abrindo novos espazos para o galego no Bierzo.
Xoves 9 de marzo 2023, Cacabelos 1.ª SESIÓN MATINAL : MUSEO MARCA de Cacabelos
9,30 APERTURA DO INTERCAMBIO DE SECUNDARIA: ENCONTRO CO FILANDÓN BERCIANO: O colectivo cultural exporá o seu modus operandi e o valor da lingua en especial, nas actividades que leva realizando co patrimonio inmaterial do Bierzo. Asistirán os alumnos/as do Programa de Galego de SECUNDARIA dos centros:
IES Padre Sarmiento (Vilafranca)
IES Bergidum Flavium (Cacabelos)
IES Europa (Ponferrada)
IES Virgen de la Encina. (Ponferrada)
Alumnos/a de Galego da EOI de Ponferrada.
11,00 h.: Dirixiranse cara ao Cine Faba para participar no acto de entrega dos Premios Morales.
2.ª SESIÓN MATINAL: CINE FABA
11,30 APERTURA DA SESIÓN DE PRIMARIA:
ACTO DE ENTREGA DE PREMIOS DA III EDICIÓN DO PREMIO ANTONIO FERNÁNDEZ MORALES
Intervirán as entidades e autoridades organizadoras desta III Edición que ademais de facer entrega dos premios e presentarán a WEB: OGALEGONOBIERZO.ORG e anunciarán a convocatoria da IV edición dos Premios Morales.
A CONVOCATORIA DA IVª EDICIÓN DOS PREMIOS MORALES PARA A PROMOCIÓN DA LINGUA GALEGA
NO BIERZO E SANABRIA, impulsados polo Grupo As Médulas para a lingua e cultura galegas no Bierzo coa colaboración das autoridades e entes que tamén contribúen á posta en marcha das presentes Xornadas.
12,00: ACTUACIÓN PARA O ALUMNADO DE PRIMARIA: Actuación musical de Pakolas subvencionada pola Secretaría Xeral de Política Lingüística da Consellaría de Cultura e Educación da Xunta de Galicia. Asisten alumnos/as dos centros de PRIMARIA de:
CEIP San Lorenzo de Brindis de Vilafranca,
CEIP da Quinta Angustia de Cacabelos,
CEIP Valentín García Yebra de Ponferrada,
CEIP Compostilla de Ponferrada,
CEIP Jesús Maestro de Ponferrada,
CEIP San Ildefonso de Camponaraia,
CEIP Virgen del Carmen de Ponferrada,
CEIP Toral de Meraio,
CEIP M.L.Ucieda de Toral dos Vados,
CRA Carucedo,
CRA Cubillos do Sil,
CRA Ximena Muñiz de Corullón,
CRA Ponte de Domingo Flórez
SESIÓN DE TARDE 9 de marzo
16,30 h. CACABELOS
(Salón de actos do MARCA)
MESA DE TRABALLO (Sesión de tarde)
1º CONVOCATORIA DA IVª EDICIÓN DOS PREMIOS MORALES PARA A PROMOCIÓN DA LINGUA GALEGA
NO BIERZO E SANABRIA. Impulsados polo Grupo As Médulas para a lingua e cultura galegas no Bierzo coa colaboración das autoridades e entes que tamén contribúen á posta en marcha das presentes Xornadas.
2º AS ARELAS DE SARMIENTO. Trátase dun encontro de docentes, autoridades educativas, Real Academia Galega, administraciois e asociaciois culturais bercianas para realizar un seguimento das actividades levadas a cabo e concretar novos compromisos coa lingua galega no Bierzo, entre outros a elaboración do borrador dun convenio de colaboración entre a Real Academia Galega e o Consello Comarcal e outras entidades culturais do Bierzo.
O 250 ANIVERSARIO DA MORTE DE MARTÍN SARMIENTO CONCLUÍDA A POLÉMICA DO SEU LUGAR DE NACEMENTO
Cuando se celebraron os 300 anos do seu nacemento en Vilafranca, na súa vila natal houbo varios actos que o honraron, aínda que non foron o propio 9 de marzo, data que habitualmente dedicamos a súa memoria. O 7 de decembro cuando fai os 250 da súa morte, estamos seguros (e gustaríanos equivocarnos) que en Madrid, a capital de España onde morreu aos 77 anos de idade, nada nin ninguén lembrará a Martín Sarmiento. Pola contra en Galicia e no Bierzo o seu recordo segue vivo. Coincidindo con esta efeméride, o Instituto de Estudos Galegos que leva o seu nome e o Consello da Cultura Galega clausuraron xa dous eventos singulares: unha serie de charlas e unha exposición, o primeiro, e un simposio que inclúe unha nova edición dunha das súas obras, o segundo. Ademais na comarca berciana, Sarmiento como cada mes de marzo, inaugurará a primavera cultural pois eiquí ese 9 de marzo no que naceu, celebraremos de novo o Día do Galego no Bierzo. A modo de prólogo invernal do que ha vir, falaremos hoxe dalgúas curiosidades e anécdotas dos últimos días da súa vida á vez de lamentar logo que sexa imposible deixarlle unhas flores na súa tumba debido ao extravío dos seus ósos, as cinzas tristemente perdidas dun dos maiores sabios do denominado século das luces da España do XVIII. Unha mala fortuna, unha especie de maldición que parece perseguir a distintas personalidades nadas en Vilafranca.
Pedro Joseph García Balboa ingresaba co nome de Martín Sarmiento en 1710 con 15 anos no convento de San Martín de Madrid onde pasará a meirande parte da súa vida, cuatro longos decenios case sen moverse daquela cela que abandonaría en contadas e afortunadas ocasiois como el deixou documentado meticulosamente. A súa fortaleza física permitiulle estar moi activo intelectualmente ata unha idade avanzada: No tengo achaque alguno, sino el que voy caminando para el año 64 de mi edad, ocupados los cincuenta en leer, estudiar y escribir aseguraba chanceándose da súa boa saúde á altura do ano 1759. Pero no seu “ano 13”, como chamaba en chiste ao seu 75 aniversario, el mesmo, nas cartas ao seu amigo o Duque de Medina Sidonia confesa: Ya no estoy yo para escribir, leer ni censurar, estoy totalmente impedido con 75 años y medio á cuestas y con una visible decadencia de mis sentidos; ya he perdido mi antigua forma de letra. Corría o ano 1770. Os que o atenderon no día da súa morte destacan que morreu de enfermedad natural de vejez y caducidad a que había dado principio tres años antes, sin que se hubiese sujetado a médicos ni boticarios.
A morte do frade aconteceu na corte madrileña o 7 de decembro de 1772 e, como se pode comprobar, non pasou desapercibida para os seus contemporáneos. As exequias foron solemnes e foi soterrado na Capela de Santo Cristo do convento de San Martín ao día seguinte. Na prensa española do século XVIII El Mercurio Histórico y Político y La Gaceta de Madrid gabaron a súa figura afirmando entre outros eloxios que era amado en toda la monarquía, como verdadero sabio, y filósofo cristiano, honra de su siglo. Colocouse entón unha lápida sepulcral obra do escultor noiés, colaborador e amigo de Sarmiento, Felipe de Castro ao que cabe engadir a realización (talvez coa idea de erguer unha escultura mortuoria) un busto sufragado por outro leal amigo, o Duque de Medina Sidonia.
Este bo e íntimo amigo da nobreza propiciou tamén a publicación laudatoria que realizou o mosteiro beneditino de San Martín coas Oraciones fúnebres, libro que recolle 32 composiciois elexíacas en distintos idiomas na honra do erudito padre bieito e que veu a luz o 7 de febreiro de 1773, dous meses despois do seu pasamento nun acto moi ostentoso e solemne na propia capela onde repousaba xa o seu corpo. Podemos dicir que o trato dispensado tanto pola corte de Carlos III como dos poderosos amigos e coñecidos permitiu unha meticulosa catalogación dos seus escritos garantindo o seu legado para o futuro e a pesar da inminente dispersión da súa voluminosa biblioteca.
No tomo V do libro de Viaxes por España de Antonio Ponz na súa visita ao convento de San Martín en 1776 recoñece que esta lápida sepulcral (de Martín Sarmiento) puesta en el suelo, sirviendo de pavimento, apenas se podrá leer dentro de pocos años,...ademais de recordar que D. Felipe de Castro ha hecho el busto de este famoso literato; pero no se ha puesto en parage público. Mais a cousa tomou aínda peor cariz poucos anos despois. A lamentable peripecia do monumento funerario e das súas cinzas é, sen dúbida, resultado da falta de atención que recibiu por parte das autoridades nos convulsos anos da segunda década do século XIX.
Tras da invasión da francesada, no reinado de rei invasor José I vaise ordenar a demolición da igrexa de San Martín para ampliar a praza madrileña que hoxe segue chamándose de San Martín. A execución do derribo chega á capela do Santo Cristo en 1812. Segundo conta Filgueira Valverde prodúcese a exhumación dos restos de Sarmiento en 1813, pasando de seguido ás bóvedas das Casas Consistoriales coa intención de que fosen instalados con posterioridade no cemiterio do distrito da parroquia e namentres non se acababa de habilitar un panteón, deposítanse na bóveda da Igrexa,...onde parece ser que se perde o seu rastro. Esa é a última noticia certeira que se puido atopar polo de agora ao igual que a referencia á lápida que se atopaba na Casa da Obrería aquel mesmo día, o 24 de novembro de 1813. O resultado é que a día de hoxe, cinzas e lápida, están en paradoiro descoñecido, non sabemos se baixo o asfalto madrileño da mesma Praza de San Martín ou da que hoxe coñecemos como Casa das Alhajas (que se ergueu posteriormente no lugar onde estaba o convento) ou ben chegaron a ser trasladados finalmente ao cemiterio do distrito da parroquia como se pensaba facer segundo a documentación antedita.
Cuando se celebraron en 1995 os 300 anos do nacemento de Sarmiento, Filgueira Valverde estimulou varias actuaciois de recuperación do legado de Sarmiento, entre elas a que facía referencia á busca dos seus restos mortais nos que se chegou a implicar tanto o coñecido cardeal Suquía como o propio Goberno municipal de Madrid por iniciativa do daquela Presidente da Xunta de Galicia, Manuel Fraga.
O curioso desleixo co que tratou a Historia ao noso conveciño ilustre facendo desaparecer tanto a partida de nacemento no libro de bautismos parroquial da Colexiata de Vilafranca como os seus restos óseos son algo do que non podemos máis que lamentarnos.
Precisamente aquel día do óbito, 7 de decembro de 1772, comezou para alguis prestixiosos estudosos da vida e da obra de Sarmiento, como o cacabelense Santos Puerto, a dilatada polémica sobre o lugar do seu nacemento xa que Frei Anselmo Avalle introduciu na súa disertación laudatoria aquela afirmación categórica de que Martín Sarmiento nacera en Vilafranca. Desde hai non muito tempo, esta controversia parece darse por pechada grazas a Ferro Ruibal que deu a coñecer en 2018 o documento de ingreso no convento de San Martín escrito de puño e letra do asinante que tiña daquela, como xa dixemos 15 anos, o 20 de maio de 1710 :
"Ego Martinus Garcia â Sarmiento, ex Villafranca Dioecesis Astorga accepi sanctissimum habitum Sancti P[atris] N[ostri] Benedicti in hoc Monasteiro Sancti Martini Matritensis Ordinis eiusdem Sanctissimi Patris â R[everendissi]mo Patre Magistro fratre Joanne Bap[tista] Lardito ipsius Monasterii Abate. Anno Domini millessimo septingentesimo decimo die vigesima Martis hora decima. Frater Martinus Garcia a Sarmien[to]".
Non obstante unha persoa como Sarmiento, un sabio humilde coma el, seguro que non querería pompas fúnebres ostentosas e viviría alleo a debates pouco substanciosos, pero si desexaría ser recordado polos seus escritos, pola súa monumental obra, á que lle dedicou tanto tempo e entrega. Tan inmensa é que aínda segue en parte inédita, xa non digamos pendente de estudo e difusión. Existen neste sentido iniciativas loables como a do Proxecto Sarmiento do Consello da Cultura Galega que presenta neste ano a súa edición dos 660 plegos á vez que son constantes as referencias aos seus traballos considerados ben vangarda, ben modélicos para os que se están a desenvolver no presente, 250 anos despois do seu falecemento. Novas empresas e investigaciois relevantes e á vez curiosas como, por exemplo, a da recuperación de especies animais que se está a realizar con éxito a día de hoxe co lince ibérico na nosa península. Outro caso sería o monumental traballo de xeolocalización da toponimia do Noroeste que leva o nome de Galicia Nomeada. A pesar de ser transcendental o seu aporte, hai facetas del descoñecidas ou escasamente divulgadas. Segue, en certos aspectos, sendo un descoñecido, mesmo para especialistas e estudosos destacados, cousa que non nos deixa de sorprender.
A celebración do tricentenario do seu nacemento, e logo en 2002 ao dedicarlle o Día das Letras Galegas provocou unha actualización e unha divulgación notable da súa obra, mais a súa grandeza é tal que aínda resta por abordar en condiciois traballos e proxectos que o noso ilustrado galego-berciano pensou e deseñou se non de xeito absoluto, conformando un bosquexo inicial de interese a modo de punto de partida. Non poderiamos reiterar un por un (é imposible neste espazo) a copiosa e enorme listaxe de temas e facetas que abordou en vida. Pero si desexamos nomear algún de fondura especial como é o traballo lexicográfico co que engade un total de 9000 palabras da súa lingua, aquela que escuitara por vez primeira na boca da súa mai, Clara Balboa, natural de Samos e casada en Vilafranca, á beira do Burbia. Un conxunto de palabras que estudou e restaurou para enriquecer o futuro dicionario de termos que anos despois da súa morte vería a luz, sempre fruito dos desvelos dos que seguiron o modelo e o camiño que Sarmiento iniciara. El foi, sen dúbida, o primeiro en iniciar unha recolleita do léxico e da toponimia bercianos, propósito que dalgún xeito comprometémonos a continuar e enriquecer conscientes de que é un monumento marabilloso do que el colocara antes de morrer a primeira pedra. Máis importante logo son estas herdanzas que conservamos que os seus ósos que parece perdemos para sempre entre as ruínas daquela cela na que vivira tanto tempo recluído daquel convento madrileño derruído onde talvez aínda repousan ignoradas. Mais Sarmiento defunctus adhuc loquitur.
Héctor M. Silveiro Fernández,
académico correspondente polo Bierzo na Real Academia Galega.
O Consello da Cultura Galega presenta o tomo I co que conclúe a edición dos 660 plegos de Sarmiento. O pasado 28 de novembro celebrouse un acto para presentar esta voluminosa edición que se encadra no denominado Proxecto Sarmiento e que se fai coincidir co 250 aniversario da súa morte.
Tomando a Sarmiento como un modelo, Elixio Rivas Quintás realizou un labor inconmensurable co léxico galego en pleno século XX. Naceu un 31 de agosto de 1925 e acaba de morrer onte, 24 de setembro de 2022. Nos seus case que cen anos de vida dedicaou unha gran parte dela a estudar e investigar sobre o léxico do galego. Tivo unha especial querencia sempre pola toponimia e foi neste campo vangarda da edición con libros tan emblemáticos como Toponimia de Marín (cuxo traballo, por certo, requeriría unha nova edición pola súa funcionalidade). Son máis de vinte as publicaciois que sobre lexicografía galega deu á luz e, claro está, ese infatigable labor fixo del un home imprescindible para prestixiosos entes de estudo como a Comisión de Toponimia de Galicia, muitas tamén as homenaxes e recoñecementos que ten recibido nos últimos anos.
Foi recentemente cando tras doar ao Concello de Marín os autógrafos orixinais da súa Toponimia de Marín tivemos a sorte de recibir xenerosamente das súas maos un traballo espléndido sobre o Bierzo occidental centrado no concello de Corullón que el en persoa tivo ocasión de patear nos anos 80 (era mui bon camiñante) e do que gardaba gratos das paisaxes e sobre todo das xentes que coñecía e coas que conversara distendidamente. El residiu unha longa tempada en Vilafranca do Bierzo no Convento dos Padres Paúis. Editamos este libriño no ano 2019 grazas á boa disposición de Paco Macías da Editorial Positivas e, aínda que por achaques da súa avanzada idade, non puído estar na presentación que realizamos en Corullón, agradeceu e alegrouse de corazón que fose editado.
Emulou e seguiu os pasos de Martín Sarmiento, mesmo coa súa vida sinxela nunha cela dun convento. Elixio era, como xa saberán, irmao Paúl e morreu no Santuario que esta orde ten nos Milagres en Baños de Molgas(Ourense) onde será soterrado mañá. Os Milagres alberga un Museo Etnográfico Os Devanceiros que é fruito do seu labor de recolleita etnográfica, outra faceta da súa axitada vida. Neste Museo está unha parte do que a orde dos Paúis tiña en Vilafranca agora se garda eilí e que desde este blog animamos a visitar para coñecer parte do legado que nos deixou este sabio filólogo, un deses bos e xenerosos ao que hoxe despedimos con cariño e admiración.
Na prensa: Bierzodiario
Falando do cinematógrafo de Mariano Díez:
Achégase o 250 aniversario da morte de Sarmiento e son varias as iniciativas en marcha a este respecto que homenaxearán ao noso ilustrado. Deixamos eiquí o enlace cun destes primeiros eventos unha exposición en Santiago de Compostela que se inaugurou no mes de marzo e permanecerá aberta ata o de decembro do 2022 que organiza o Instituto de Estudios Padre Sarmiento
No concello de Sarria, na aldea de Perros naceu a mai de Sarmiento, da que vai tomar o apelido que o identificará ao entrar no convento de San Martín en Madrid. Clara Balboa Sarmiento segundo parece está relacionada co Pazo-Torre de Perros
Apuntamos as palabras do Presidente da Academia Galega ditas en Vilafranca do Bierzo un 18 de maio de 2002 ante o plenario de académicos e o presidente da Xunta nun acto público celebrado no Teatro Vilafranquino:
"...Como Sarmiento abriu unha época e marcou unha liña intelectual na que os tópicos deben ser destituidos pola verdade unha e outra vez asediada, eu quixera agora presentar a Xosé Perucho, aquel meniño, coma berciano de estirpe por parte da súa nai e por Balboa dereito se cadra dos García Rodríguez de Valcarce Balboa que J:A. Balboa (tamén), historiador de Cacabelos, recorda orgullosos e poderosos pertigueiros, entre outras cousas, do mosteiro de Carracedo..."
Unha vida e obra sobre Sarmiento escrita pouco despois da súa morte, por un autor anónimo, que non coñeceu a Sarmiento, pero entrevistou a varios dos seus coñecidos. A edición moderna fíxoa isidoro García Tato e Felipe Castro Hansen
Podemos lela nesta versión dixital que editou o Conselo da Cultura Galega
Aínda hai outra edición anterior do Boletín da Academia do ano 1972 nº 343-344 (neste tomo está o "Discurso apologético por el arte de rastrear las mas oportunas etimologías de las voces vulgares" que Sarmiento escribe en 1770)
.jpg)
.jpg)
 - copia.jpg)
 - copia.jpg)