Disque contan os nosos avós que na praia de Mogor hai unha serea (non unha sirena que iso é unha bucina) falamos dun ser máxico co corpo dunha muller, pero con cola de peixe que seica canta moi ben. E un deses avós de Mogor tamén contou que nunha cova da illa agochábase un tesouro dos mouros, disque esa é a Illa de Ons, pero que nos saibamos nesta illa polo menos hai unha cova da moura no Castro e outra furna ou buraco chamado do Inferno:
"Hai un buraco que se tiras unha pedra óese como se estiveras cortando unha árbore. Por terra non se pode ir pero por mar sí, e cando a marea está chea mírase a auga desde enriba?... ?En días de temporal óense berros e salaios das almas que ten atrapadas o diaño?... ?Un soldado ao achegarse sentiu como se o estiveran empuxando para que caíra e así pasou. Foron varias as expedicións a dentro del, pero non o atoparon. Sospeitase que o soldado estea nun asento de pedra?...
Subamos nun barco con dous do continente a ver que nos contan alí:
E logo xa de volta, como empezabos falando dos cantos das sereas, nunha taberna mariñeira escoitamos un canto mariñeiro que fala de Marín.
En Marín tamén é terra de cantos, consérvanse cantos populares. Podes coñecer a historia dunha cantiga emblemática de Marín no vídeo do seguinte enlace a historia da cantiga do rodaballo:
Nunha lancha de Marín
coa proa de carballo, BIS
catro rapaces da Pobra
ui, ai, ai
roubaron un rodaballo.BIS
Mala chispa te coma,
mala chispa che dea,
mala chispa te trague,
ai, ai, ié. BIS a estrofa
O patrón que os mandaba
tamén era de Marín BIS
e díxolle ao rodaballo:
ui, ai, ai
moito miras para min! BIS
Mala chispa te coma,
mala chispa che dea,
mala chispa te trague,
ai, ai, ié. BIS a estrofa
Fórono vender á lonxa
e con moito disimulo BIS
e quen o foi a comprar
ui, ai, ai
a filla do Cachirulo! BIS
Mala chispa te coma,
mala chispa che dea,
mala chispa te trague,
ai, ai, ié. BIS a estrofa
Aquí se acaba a historia
deste peixe rodaballo BIS
que por non haber aceite,
ui, ai, ai,
houbo que comelo asado. BIS
Mala chispa te coma,
mala chispa che dea,
mala chispa te trague,
ai, ai, ié. BIS a estrofa
A causa do confinamento, como xa se vos comunicou, os alumnos/as puideron ir recuperando a materia pendente de Lingua e Literatura Galega a través da realización de actividades de diversa índole remitidas polo profesor semanalmente e devoltas a través do correo electrónico da materia. Para aqueles que amosaron problemas telemáticos (que son casos puntuais) o centro habilitou neste período un sistema de entrega de traballos semanal para poder recibir e remitir o material pertinente.
Os alumnos/as que non optaron por esta fórmula saben que deberán realizar unha proba telemática oral co profesor :
1º ESO A: 5 de xuño á partir das 9,30 horas.
1º ESO B: 5 de xuño á partir das 12 horas.
Dita proba será sobre contidos dados presencialmente, claro está, ben na 1ª e/ou na 2º avaliación:
1ª avaliación.
2ª avaliación.
A seguir indicamos os contidos básicos destas dúas avaliacións:
1- GRAMÁTICA: Tipos de palabras (páx. 23 ou consultar no blog.) pronomes átonos e tónicos (páx. 150-151 e 170-171 do libro) e verbos regulares (ademais do libro, anexo páx. 275, no blog ou na libreta).
2-LÉXICO E ORTOGRAFÍA, PRODUCIÓN DE TEXTOS, EXPRESIÓN ORAL E ESCRITA.(Acentuación, casos especias e acento diacrítico páx. 41,61 e 81 e repaso aos signos de puntuación na segunda avaliación).
Na entrada anterior deste comentario de texto rematamos coa fermosa metáfora de Galicia que se usa no himno
Hoxe imos reparar en tres aspectos:
- A Galicia que está aparece no himno sen citala directamente.
- O Celtismo e o misterio do himno.
- A musicalidade do poema.
Antes de avanzar deben quedar claros todos os elementos destacados na entrada anterior a modo de resumo.
Xa falamos de que o noso himno comeza con preguntas. Pregunta o poeta, como bardo do presente que interroga como portavoz do pobo galego. Unha noite de lúa (prácido luar) pregunta (do verso 1 ao 8). Responden os rumorosos, é dicir, os pinos (que non aparecen máis que no título), de escuro arume (as follas do pino), as altas copas. Esta resposta vai do verso 9 ata o final (3 estrofas).
COMO APARECE GALICIA NO HIMNO?
No segundo verso da primeira estrofa fálase dun lugar : a costa, elemento que enlaza na segunda estrofa co confín algo que nos lembra a idea dun "finisterre".
1- Que cor é a que identifica este territorio?
2- Enumera coas palabras de Pondal as veces que aparece nomeada esta cor.
3- A ver se acertas que palabra do poema nos permite saber que ese valeroso chan só pode ser Galicia?
Seguro que diches con ela axiña. Estaba claro que a figura mitolóxica é a que definitivamente une ambas características, a da paisaxe e a do valor a un territorio concreto: o fogar de Breogán. Esta metáfora acaba converténdose nun símbolo ao final do himno cando volve a repetirse coa variante nazón de Breogán.
O CELTISMO E O MISTERIO DO HIMNO COMO SE MANIFESTA?
Breogán foi o primeiro rei mitolóxico de Galicia que se relaciona cos celtas. É un mito medieval recuperado no XIX polos galeguistas que nos leva ao segundo elemento, unir este nome a outros conceptos.
4- Localiza no texto do himno e completa esta lista de elementos célticos que ademais do nome de Breogán se citan no poema?
Os __________, os benignos astros, o valeroso_______, Breogán e os ___________ das idades que son os que revelan o futuro profético que lle agarda a esta terra, a este pobo.
5- Que é un bardo? Explícao coas túas palabras.
6- Completa este texto para comprobar que comprendes a antítese ou contraposición de quen entende a mensaxe: Son os bardos de tempos pasados os que comunican a través dos______________ aos bos e xenerosos que atenden un misterio que os iñorantes, ___________e _______________ non entenden, non..
7- Cal é o misterio que nos revelan ? Explica coas túas palabras o contido da última estrofa do himno, esa mensaxe final:(podes consultar o vocabulario máis abaixo na anterior entrada)
Os tempos son chegados
dos bardos das edades
que as vosas vaguedades
cumprido fin terán;
pois, donde quer, xigante
a nosa voz pregoa
a redenzón da boa
nazón de Breogán.
A MUSICALIDADE DO POEMA
Desde o comezo Pondal fai alusións sonoras e musicais para converter en ben compasado o monótono fungar dos pinos que deben soar como unha misteriosa arpa (arume arpado) aos que atenden e entenden ese ronco son.
O ritmo deste poema é lento porque ten elementos que retardan a acción por exemplo o paralelismo das interrogantes da primeira estrofa ( que din... que din...), o abundante número de adxectivos ou como a hiperbatón ou ruptura da orde lóxica da oración para obrigarnos a unha lectura máis reflexiva do poema.
Ademais para maior musicalidade esta a rima destes versos que segue este esquema: abbc deec.
8- Cantas sílabas teñen os versos do noso himno? Son de arte maior ou menor?
Eduardo Pondal compuxo un longo poema de 10 estrofas no seu libro Queixumes do Pinos. Os galegos da Habana en 1907 procurando unha letra para o que sería o Himno de Galicia escolleron as catro primeiras estrofas deste poema ao que logo poría música Pascual Veiga.
Neira Vilas remarca o papel fundamental na creación da conversión desta peza no himno galego dun emigrante ferrolán, Xosé Fontenla Leal -«home lúcido e apaixonado que amaba a súa patria de orixe, á que lle dedicou de por vida todas as súas enerxías». Aquel home primeiro pensou no poeta Curros Enríquez e o mestre Chané para a letra e a música do himno, respectivamente. Pero un enfado entre ambos os dous impediu o proxecto e finalmente serían o poeta Eduardo Pondal e o músico Pascual Veiga os autores.
Segundo parece a súa colaboración arranca en 1890, cando o poeta lle envía ao compositor Os Pinos para presentarse ao premio para unha «Marcha Regional Gallega» nun concurso musical celebrado no Recreo de Artesanos da Coruña. Non obstante, a estrea non chegaría ata o 20 de decembro de 1907, na Habana, aínda que nos últimos anos hai investigadores que apuntan que o himno debeu de interpretarse en público con anterioridade.
Reproduzamos o texto do himno:
OS PINOS
Que din os rumorosos
na costa verdecente
ao raio transparente
do prácido luar?
Que din as altas copas 5
de escuro arume arpado
co seu ben compasado
monótono fungar?
Do teu verdor cinguido
e de benignos astros 10
confín dos verdes castros
e valeroso chan,
non des a esquecemento
da inxuria o rudo encono;
desperta do teu sono 15
fogar de Breogán.
Os bos e xenerosos
a nosa voz entenden
e con arroubo atenden
o noso ronco son, 20
mais só os iñorantes
e féridos e duros,
imbéciles e escuros
non nos entenden, non.
Os tempos son chegados 25
dos bardos das edades
que as vosas vaguedades
cumprido fin terán;
pois, donde quer, xigante
a nosa voz pregoa 30
a redenzón da boa
nazón de Breogán.
BOTEMOS LOGO UNHA OLLADA INICIAL AO LÉXICO DO HIMNO:
- os rumorosos: ruidoso, adxectivo referido aos pinos.
- verdecente: de cor verde.
- luar: nunha noite de lúa.
- arume arpado: a folla do pino en forma de arpa do pino.
- compasado : que segue o compás ou un ritmo.
- monótono fungar: un ruído ou son uniforme.
- cinguido: que rodea.
- confín: terra do lindeiro.
- castros:construción da cultura prerromana.
- inxuria: insulto
- rudo: bruto
- encono: rancor
- Breogán: primeiro rei celta de Galicia
- arroubo: admiración
- féridos: cruel.
- bardos: cantor da memoria da tribo
- vaguedades: imprecisión.
- pregoa: anuncia
- redenzón: liberación
- nazón: pobo, xentes
UN HIMNO CON PREGUNTAS:
Pondal escribiu o único himno do mundo, que nós coñezamos, que comeza con preguntas e interrogantes.
Esta será a nosa primeira investigación:
1- Quen pregunta? E quen fala, quen responde no noso himno?
2- Cal destas tres opcións cres que é o tema ou idea central desta composición?
- Loanza da paisaxe galega
- Preocupación polo uso da lingua galega
- Chamamento ao espertar de Galicia.
RECURSOS DO NOSO HIMNO COMO ARGUMENTOS PARA DEMOSTRAR QUE ESCOLLEMOS BEN DO SEU TEMA:
RECURSOS SEMÁNTICOS (atendendo ao contido e significado das palabras)
Xa falamos das interrogantes iniciais que marcan dúas partes claras na composición:
3- Cales serían esas partes? Indica os versos e o contido de cada unha desas partes.
4- Nesta composición un dos recursos literarios usados é a personificación. Explica en que versos podemos localizala e en que consiste.
5- Seguro que xa reparaches na palabra do primeiro verso "rumorosos" un adxectivo epíteto que vén sendo como unha metoninia (é dicir, recurso que pon en relación dous termos por contigüidade, continente - contido, causa efecto...) A que se refire? Aparecen evocados dalgunha outra forma nos versos seguintes? Indica como.
6- Chegamos así a descubrir un dos recursos máis importantes deste himno, o símbolo ou alegoría que parte deses "rumorosos" unha árbore que co seu son anuncia unha revelación na que hai un pasado (coas raíces na terra), un presente (que podemos asociar a seu tronco, á altura das persoas) e un futuro (que debemos relacionar coa parte máis alta, tocando o ceo). Son _____________.
7- A revelación ou o anuncio será escoitado por todos? A ver se acertas que recurso dos seguintes é o que nos permite saber que o presaxio non será desentrañado por todos.
a) antítese ou contraposición (branco/negro).
b) hipérbole ou esaxeración (morro de medo).
c) simil ou comparación (tan grande como un elefante).
Localiza no texto o recurso ao que facemos referencia:
8- Por outra parte, Galicia aparece evocada como termo real dunha fermosa metáfora relacionada coa mitoloxía céltica, sabes cal?
3- Lemos a GUÍA DIDÁCTICA DA EXPOSICIÓN e incorporamos ao longo da semana á nosa libreta algunha da actividades que nos propoñen realizar.
4- Estrenamos o Videopoema de 1º ESO A e B do COLEXIO SEI SAN NARCISO: Letras 2020 realizado coa participación voluntario de moitos de vós.(A estrea a partir das 13 horas de hoxe 15 de maio)
A NOSA BIOGRAFÍA
(exercicio feito o mércores pasado)
Ricardo Carvalho Calero un dos grandes polígrafos do século XX. Un polígrafo é unha persoa que escribe sobre diversos temas e/ ou distintos xéneros (poesía, narrativa, teatro, ensaios...
Ricardo Carvalho Calero foi ademais do Partido Galeguista, discípulo de Castelao e da súa xeración de autores que se denominan Xeración Nós porque editaron unha revista coa idea de universalizar Galicia con ese nome. Polas súas ideas será represaliado, é dicir, perseguido e castigado entre outras cousas a non poder exercer de profesor durante o Franquismo.
Ricardo Carvalho Calero é un estudoso da Lingua e como tal é o maior referente do reintegracionismo lingüístico,que defende a aproximación do galego ao seu irmán xemelgo o portugués. Por iso verás que escribía con formas ortográficas coma: lh- Carvalho en lugar de Carballo ou desejo, en vez de desexo.
Por último, Carvalho Calero estableceu o canon de autores literarios, eses escritores e escritoras máis representativos á hora de estudar a Historia da Literatura Galega.
Cuestionario
Despois de ver:Imos elaborar unha pequena biografía sobre autor en base aos seguintes criterios:
- Data de nacemento e de morte.
- Lugares e situacións transcendentais nas distintas etapas da súa vida: Ferrol, Fingoi, Compostela, galeguismo, represión, docencia...
- A súa obra que por forma abarca distintos aspectos: como creador, como lingüista, como crítico literario.
- Debemos procurar ir incluíndo tanto os títulos das súas obras máis relevantes como os logros ou trazos máis destacables da figura homenaxeada.
2- Imos sustituir os Complementos directos e os Complementos indirectos en pronomes átonos. Fixándonos no cadro témolo feito.
Exemplos de modelo: Mercou mazás para eles.
Primeiro identificamos o verbo: Mercou.
Agora se lle preguntamos ao verbo: "que cousa responde o CD ou OD (pódense chamar das dúas formas). Que mercou? mazás (OD)
Logo preguntámoslle: A quen ou para quen? Para eles (OI).
O segundo paso é transformar os OD e OI en pronomes átonos de 1ª, 2ª ou 3ª persoa, a que corresponda. Para iso temos un cadro marabilloso que tamén copiaramos na libreta.
Se te fixas no cadro, nesta oración son todas formas de 3ª persoa plural e serían:
- as para o OD (substitúe a mazás)
- lles (OI) referido a eles.
Agora xa o podemos colocar:
Mercoullelas (xa sabes que con lles + as contraen os pronomes e que no lugar do -s de lles se coloca un -l-).
Probemos con outro exemplo:
Non comprou unha rosa para ela.
Verbo: comprou.
OD unha rosa,
OI para ela.
Logo os pronomes neste caso son:
- a(OD)
- lle (OI)
Como contraen: lle + a= lla.
Só resta colocar no seu sitio os pronomes, e aquí temos un problema é negativa a oración: Hai un non, logo o pronome átono ten que colocarse diante:
- Seguiremos as normas do Ateneo SANTA CECILIA os organizadores do Concurso de Maios e Embarcacións de Marín establecen:
- Poden participar todos os nenos e nenas que queiran, ben de maneira individual ou con familiares que convivan na mesma casa, ata os 12 anos de idade inclusive.
- Terán que compoñer unha copla orixinal en galego, do tipo tradicional que non excesa as seis estrofas.
En que consisten estas coplas. Falan de temas de actualidade de diversa índole. Normalmente unha primeira copla é de introdución ou entrada e a final que serve de despedida.
A mellor forma de entender o sentido destas estrofas é ver exemplos ou escoitar un vídeo dos maios doutros anos.
MODELOS OU COPLAS DO MAIO e DE EMBARCACIÓN de MARÍN:
Aquí vén a Bruxa
feita unha centella
por culpa da crise
que acaba con ela.
Tiña catro chicas
metidas nos bancos
levoullas Facenda
e agora anda a saltos.
Xa está todo preparado
vai haber as eleccións
hai que ter moito coidado
que non se metan os chupóns.
E a nosa Bruxa tola
por se acaso anda a mirar
se a collen nunha lista
que tamén quere chupar.
Ela quere ser alcaldesa
cunha maneira nova
vai arranxar os problemas
empregando a súa escoba.
Dique agora no concello
hai que arranxar moitos casos
e se non andan dereitos
vainos mancar a escobazos...
Xa levamos a esta Bruxa
porque se vai presentar
este ano a Eurovisión
e ten moito que ensaiar.
Tende moito coidadiño
señoriños do xurado
porque o ollo desta Bruxa
anda medio revirado.
2011
EMBARCACIÓN
Estas copliñas
que lle vamos a cantar
costou moito traballo
podelas axeitar.
Vímoslle a traer
a nosa embarcación
que todos fixemos
con toda ilusión.
Fumos navegar
con ela pola Ría
pescamos unha lorcha
e unha polmonía.
Colleunos a tormenta
indo pra Mogor
e tivemos que virar
trinta graos a babor.
O vento arreciaba
e tirounos ó mar
a punto estivemos
todos de afogar.
Non quedou nada
da nosa "Chalupa"
nin sequera un anaco
mirando con lupa.
Esta é a suplente
que tivemos que facer
despois de secarnos
e a todo correr.
1973
