2- Imos sustituir os Complementos directos e os Complementos indirectos en pronomes átonos. Fixándonos no cadro témolo feito.
Exemplos de modelo: Mercou mazás para eles.
Primeiro identificamos o verbo: Mercou.
Agora se lle preguntamos ao verbo: "que cousa responde o CD ou OD (pódense chamar das dúas formas). Que mercou? mazás (OD)
Logo preguntámoslle: A quen ou para quen? Para eles (OI).
O segundo paso é transformar os OD e OI en pronomes átonos de 1ª, 2ª ou 3ª persoa, a que corresponda. Para iso temos un cadro marabilloso que tamén copiaramos na libreta.
Se te fixas no cadro, nesta oración son todas formas de 3ª persoa plural e serían:
- as para o OD (substitúe a mazás)
- lles (OI) referido a eles.
Agora xa o podemos colocar:
Mercoullelas (xa sabes que con lles + as contraen os pronomes e que no lugar do -s de lles se coloca un -l-).
Probemos con outro exemplo:
Non comprou unha rosa para ela.
Verbo: comprou.
OD unha rosa,
OI para ela.
Logo os pronomes neste caso son:
- a(OD)
- lle (OI)
Como contraen: lle + a= lla.
Só resta colocar no seu sitio os pronomes, e aquí temos un problema é negativa a oración: Hai un non, logo o pronome átono ten que colocarse diante:
IDENTIFICAR PRONOMES PERSOAIS
Agora que estamos traballando cos pronomes primeiro imos saber que tipo de palabra son antes de traballar afondo contra os pronomicidios.
EVITAR OS PRONOMICIDIOS
Deixamos aquí unha pequena indicación a ter en conta para usar correctamente os pronomes átonos evitando os "pronomicidios":
Os pronomes átonos colócanse normalmente despois do verbo e unidos a el: (dígocho), pero hai ocasións en que se debe colocar o pronome antes do verbo.
CASOS EN QUE O PRONOME ÁTONO VAI ANTES DO VERBO:
1- Cando vai nunha oración negativa ou desiderativa:
( non te quero, oxalá cho dixesen hoxe!)
2- Cando vai nunha subordinada: (dixo que te amaba).
3- Cando vai nunha interrogativa parcial cun pronome interrogativo ou tras un exclamativo:
Quen che preguntou iso?
Como me alegro da túa boa nota!
4-Cando a oración comeza por algúns indefinidos (algo, alguén, todos...) e adverbios só, case, tamén, xa, sempre, aínda, seica, ben, mal...): (alguén mo dixo, seica me falara). Cousa que non ocorre con adverbios como os de tempo e lugar: Mañá achégome alí.
OS PRONOMES ÁTONOS en galego teñen unha certa dificultade, especialmente para os que falan máis castelán que galego ou para os neofalantes. Imos logo darlle un repaso a colocación correcta destes pronomes neste curso, xa que o ano pasado xa os vimos.
Imos traballar con estas dúas clases de palabras variables, ver como se identifican, o seu xénero e número e como concordan entre si á hora de apareceren xuntas.
OS SUBSTANTIVOS: Son palabras variables que designan entidades como persoas, animais, plantas, cousas, sentimentos ou ideas. Por exemplo: rapaza, vaca, castaña, ordenador, amor, adolescencia, xustiza.
COMO SE RECOÑECEN
Son con frecuencia o núcleo na frase substantiva ou da frase nominal, poden desempeñar a función de suxeito nas oracións.
Son masculinos en galego: Os nomes das letras ( o eme, o ele), os rematados en -ote (dote, lote), -me (costume, legume, lume).
Son femininos en galego: moitas árbores ( a laranxeira, a figueira, a oliveira), os substantivos rematados en -axe (paisaxe, sondaxe, agás o traxe, o paxe , o garaxe e o/a personaxe) e os rematados en -se, -ite (a análise, a dermatite).
Os susbtantivos poden variar de xénero seguindo este cadro: MASCULINO / FEMININO / Exemplos
-o, -e / -a fillo/-a, presidente/-a
-eu / -ía xudeu/ xudía
-ó,-r,-l,-z,-s,-ín/ -a avó/-a, señor/-a,...
-án / -á ou -ana/ ancián/-á,paspán/-ana
- ón /-oa ou -ona/ patrón/-a abusón/-ona
A FORMACIÓN DO PLURAL SINGULAR rematado en: / PLURAL / EXEMPLOS
vogal , ditongo ou-n / -s café/-s rei/-s can/-s
-r, -z, -s(agudas monosílabas)/-es/ calor/-es mes/-es
-s(graves, esdrúxulas, grupo cons)/non varía/ lapis/ luns
- x /non varía/ fax, unisex
-l (monosilábico, polisílabo grave)/-es/ val/-es/túnel/-es
-l (polisílabo agudo) /-is/ papel/papeis
OS ADXECTIVOS
Os adxectivos cualificativos son palabras variables que nomean as calidades ou os estados que se poden dicir dos substantivos.
COMO SE RECOÑECEN
Son frecuentemente modificadores nas frases substantivas ao complementar aos substantivos e concordar en xénero e número con eles.
1-Escribe no teu caderno un par de frases simples seguindo os modelos de análise da estrutura da mesma en árbore como aparece na ilustración.
2- Le no enlace Tipos de frases que son as frases simples, complexas e compostas e escribe un exemplo de cada analizándoas e tamén desenvolvendo a súa estrutura en árbore.
Un idioma é a chave coa que abrimos o mundo, como o poeta Manuel María deixou dito. Tamén dixo que era maxicamente vello, eternamente novo porque a lingua está constantemente en evolució, crea e recrea novas palabras con mecanismos como os que imos describir a continuación que ti xa coñeces e imos lembrar:
O galego é fillo do latín polo tanto a meirande parte do seu léxico ten esa orixe. Pero dende que na Gallaecia comezamos a falar latín ata hoxe, aquelas palabras do latín vulgar foron evolucionando de xeito natural ata se convertiren en palabras patrimoniais, é dicir, sufriron evolucións fonéticas e morfolóxicas propias do paso do latín ao galego. Por exemplo: Gallaecia> Galiza/ Galicia.
Tamén hai palabras no noso idioma que se incorporaron máis tarde directamente do latín ou do grego e manteñen a súa forma orixinal. Son os cultismos: latín Olfactu > galego Olfacto.
Ás veces esa palabra latina ou grega deu lugar a unha palabra patrimonial (con evolucións) e outra culta (sen evolucionar) que se coñecen como pares léxicos: madeira/ materia (ambas do latín "materia").
Hai casos nos que mesmo atopamos tres palabras unha patrimonial, outra culta e unha terceira semiculta (porque non evolucionou por completo)
Por exemplo: do Latín "regulam" temos a patrimonial rella, a culta regular e formas como regra.
EXERCICIOS COAS PALABRAS
1- Identifica a palabra simple de cada serie:
A) cariña, casiña, mesiña, cociña.
B) homazo, golpazo, balonazo, cabazo.
C) prezar, predispoñer, previr, predicir.
D) armamento, pemento, casamento, pasamento.
2- Sinala os constituíntes das seguintes palabras e que tipo de palabras forman (derivadas, compostas...):
ombreiro, pasamáns, centrocampista, desvantaxe, surafricano, vacaloura, vagalume, inmortal, fermosura, humidade, xordomudez.
3- Escribe dúas palabras derivadas a partir destas simples: pan, flor, mesa, pé, campo, terra, árbore, cor, morte.
4- Escribe palabras compostas unindo dous grupos dos lexemas seguintes:
garda- saca- para
raios- augas- montes- rollas- meta- moas -costas-brisas.
A palabra, a frase e a oración son unidades da lingua que están xerarquizadas do seguinte xeito: unha oración está composta por frases e unha frase por palabras. E aínda que existen unidades maiores como o parágrafo e o texto, ou menores como os lexemas e morfemas, imos comezar logo por estas tres: palabra, frase e oración.
A palabra é a unidade mínima da lingua do discurso, é dicir, con sentido completo. Debemos lembrar as distintas clases de palabras que podemos atopármonos na nosa lingua. As palabras están compostas por lexemas e morfemas. Un lexema é a parte invariable da palabra que contén o seu significado básico. Por exemplo: "cant-", "terr-". E logo existen os morfemas flexivos (que son elementos variables que indican xénero, número ou desinencias verbais) e morfemas derivativos (que mudan o significado básico da palabra ben con sufixos ou prefixos).
A frase está formada por unha ou varias palabras e desenvolve unha función dentro da oración. Distinguimos tamén varios tipos de frases segundo a clase de palabra que constitúe o seu núcleo.
A oración é unha unidade con independencia sintáctica e sentido completo que contén como mínimo un verbo e remata en pausa. Podemos clasificar as oracións seguindo distintos criterios:
-A estrutura: simples, compostas...
-A natureza do predicado: predicativas, atributivas...
-A actitude do falante: enunciativas,interrogativas...
Como diferenciamos predicado nominal e verbal?
O predicado nominal está formado por un verbo copulativo (ser, estar, parecer ou semellar) acompañado de atributo. O predicado verbal esta formado por un verbo predicativo (expresa accións)e pode levar complementos ou non.
Dentro do predicado poden aparecer as seguintes funcións sintácticas que iremos estudando: Obxecto directo(OD), Obxecto indirecto(OI), complemento de réxime(CR), atributo(ATRIB) só nas oracións de predicado nominal, predicativo(PVO) e complemento circunstancial(CC).
Saberías...
1. Que 5 categorás de palabras son variables? Pon tres exemplos de cadansúa clase.
2.Que 4 categorías de palabras son invariables? Por que se denominan así? Pon tres exemplos de cadansúa clase.
3. Sabes distinguir entre lexema e morfema?
avoa, avós, cantamos.
4. Sabes distinguir un morfema flexivo dun morfema derivativo.Escolle a resposta axeitada e logo pon un exemplo de cada.
a)Dan información gramatical. Exp.:___________
b) Elementos variables que transforman o significado das básico e crean palabras novas.Exp.:________
5. Que diferenza hai entre un prefixo e un sufixo? Pon un exemplo de cada.
A estrutura do verbo debemos aprendela ben.Cóllenos nunha man:
PERSOAS: 1ª 2ª 3ª e tres formas non personais: Infinitivo, Xerundio e Participio.
NÚMERO: Singular/ Plural
MODOS: Indicativo, Subxuntivo e Imperativo.
TEMPOS: 6 en Indicativo, 3 en Subxuntivo 1 en Imperativo.
VOZ: Activa e Pasiva
COMO APRENDER A CONXUGAR UN VERBO REGULAR:
1º Aprendemos ben o nome dos tempos de cada modo:
-6 para o INDICATIVO:Presente, copretérito, pretérito, antepretérito, futuro e pospretérito.
-3 para o SUBXUNTIVO: Presente, pretérito e futuro.
- 1 para Imperativo: Presente
2º Logo estudamos cada tempo lendo un cadro coma o que podedes consultar aquí .
3º A seguir escribimos o verbo de memoria sen mirar a táboa.
4º Finalmente comprobamos onde fallamos ou dubidamos. Esas formas mal escritas serán as que temos que volver a repasar e escribir ata que nos saia ben.
Estudar os verbos é saber a estrutura da conxugación, é dicir, tempos e modos en cadansúa persoa e tato no singular coma no plural. Memorizala primeiro ben, logo tentar reproducila por escrito e ao escribila unha vez comprobado o que fallamos ou temos dúbidas, iso é o que debemos repasar e aprender ben, ata que non cometamos un só erro ao volver a facelo de memoria non cometamos, nin tan sequera nos tiles ou acentos gráficos tan importantes nos verbos.
De palabras, das frases e das oracións