Arredor de Lámbrica


🔥 A ara que fala da Cidade Forte dos Chaos, Lámbrica / El ara que habla de la 'Ciudad Fuerte de Lam', Lámbrica
Detalle da ara de Eiras
A fotografía superior mostra un fragmento do epígrafe, as primeiras tres liñas, da ara de Eiras, escrito en letra capital rústica (capitalis rustica) e, polo tanto, posterior ao século I despois de Cristo.

Na primeira liña atopamos o nome do deus, BANDV, que continúa na liña seguinte nun misterioso nexo ou letras agrupadas do que se falará máis abaixo, que indicamos cun A e cun signo de interrogación.

Despois desta letra, e entre a segunda liña e a terceira, atopamos o posible topónimo do territorio circundante á citania de San Cibrao das Las, ou mesmo da propia citania, Lámbrica.


LÁMBRICA contén o sufixo céltico -briga, que significa cidade forte ou fortaleza. A palabra LAM podería derivar de [tʃan], co significado de chao ou chaira.

O topónimo Lámbrica podería entón ser o mesmo que dicir A Cidade Forte da Chaira (ou A Cidade Forte dos Chaos).


O microtopónimo Chaira aínda é posible escoitalo hoxe referido ás inmediacións da citania, na súa ladeira occidental. Tamén nas ladeiras meridionais do monte do Santrocado, cerca da aldea de Xinzo.

Pola súa parte, o microtopónimo Chao está presente, entre outros, na parroquia de Eiras. No concello veciño de Amoeiro son famosos os seus Chaos: os Chaos de Amoeiro.

Coñecemos, aínda que fóra de Galicia, castros que levan o nome de "chao". Recordar, por exemplo, o Chao de Samartín, en Asturias.

Segundo FRUTOS FERNÁNDEZ (Os nomes do Ribeiro, 2007), máis "de cen lugares en Galicia levan o nome de Chao, Os Chaos ou algún outro derivado (...). No Ribeiro temos O Chao na freguesía de Santa María de Vilela (Punxín) e Os Chaos en San Salvador de Arnoia. Houbo Os Chaos de Castela como xurisdición medieval escindida da antiga Terra de Castela, ocupando a planicie que se estende pola cima do coto que separa os vales do Avia e do Barbantiño, unha parte dos actuais concellos de Maside, San Amaro e Cenlle. Fóra do Ribeiro, pero lindeiros, están Os Chaos de Amoeiro, coa mesma definición xeográfica, pero agora entre os vales do Barbantiño e do Miño."

Segue dicindo que, etimoloxicamente, "Chao ven do latín planu, sitio chan. Trátase dun fenómeno evolutivo característico do galego no que os grupos consoánticos Pl-, Cl- e Fl-, nas voces patrimoniais, evolucionan a Ch- por un proceso fonético de palatalización e asimilación recíproca de dous elementos consoantes".

O sufixo -briga ten que ser, por forza, anterior ao latín, pero non está documentado que o L- evolucione ata Ch- en galego.

Existe certa contradición entre o noso topónimo e a evolución teórica Pl- a Ch- que reflicte FRUTOS no seu traballo. Só cabe a existencia dalgunha verba prerromana que designara a planitude, porque é evidente que antes de Roma tamén había sitios chans.

Haberá que seguir indagando tamén sobre o nexo, letras agrupadas, ou signo polo que empeza a segunda liña, por se formase parte do topónimo Lámbrica.

Como curiosidade da presenza de elementos que poderían ser prerromanos vinculando l- con ch- ao inicio dunha palabra, citar o caso dun topónimo en Asturias, onde casualmente tamén existe un castro. Chámase Castro de San Luís, en Allande, que no idioma propio daquelas terras pronuncian como San Chuís. De ónde vén ese ch-? Velaí outro posible dato para futuros estudos.

Os misterios do epígrafe de Eiras seguen estando aí, sen ser definitivo o que se sabe. Pero a ara, de propiedade privada, continúa en paradeiro descoñecido, aínda que sabemos que foi movida do seu lugar orixinal entre os anos 2015 e 2017.

A ara de Eiras é un documento que nos informa sobre a relixión das terras da beira do Miño central xa en plena romanización, manifestando o característico sincretismo mostrado por toda a Península ibérica. Os romanos dominaron, pero os deuses antergos seguiron a recibir culto polas élites.

Tamén nos pode dar algún dato sobre as linguas faladas nestas terras antes da chegada dos romanos, que nos deixaron o latín, pero superposto aos idiomas indíxenas, quedando restos aínda recoñecibles daqueles vellos falares nos topónimos, como podemos ver no sufixo -briga.

Ás nosas institucións culturais parece non importarlles nada nin a recuperación da ara nin a revisión do singular topónimo que se espallou desde os anos sesenta, dándolle nome ata ao negocio da citania das Las, que insisten en denominar como Lansbrica, ofrecendo un termo orixinalísimo, por non dicir inventado, pois non se coñece ningún topónimo prerromano en toda Europa que leve a raíz Lans.

Paralelamente á non imposible evolución de Lam a Chao, está tamén por resolver o problema da concordancia entre o nome do deus e o seu epíteto. Posiblemente teña algo que ver niso o nexo, conxunto de letras, ou símbolo polo que comeza a segunda liña.

Obsérvese que esa primeira letra da segunda liña non é exactamente un "A". Estará aí o misterio da ara de Eiras?

Se a conservan, ao mellor, no futuro poderémolo saber.







La fotografía superior muestra un fragmento, las primeras tres líneas, del epígrafe del ara de Eiras escrito en letra capital rústica (capitalis rustica), posterior, por tanto, al siglo I después de Cristo.

En la primera línea encontramos el nombre del dios, BANDV, que continúa en la línea siguiente en un misterioso nexo o conjunto de letras, que indicamos con una A y un signo de interrogación.

Pasando esta letra o nexo, y entre la segunda línea y la tercera, encontramos el posible topónimo del territorio circundante a la citania o castro de San Cibrao das Las, o, incluso, de la propia citania, Lámbrica.


LÁMBRICA contiene el sufijo céltico -briga, que significa ciudad fuerte o fortaleza. La palabra LAM podría derivar de [tʃan], con el significado de chao o chaira.

El topónimo Lámbrica podría entonces ser equivalente a Ciudad Fuerte de A Chaira (o Ciudad Fuerte de Os Chaos).

El microtopónimo Chaira todavía es posible escucharlo referido a las inmediaciones de la citania por su ladera Oeste. También en las laderas meridionales del monte de Santrocado, cerca de la aldea de Xinzo.

Por su parte, el microtopónimo Chao está presente, entre otros lugares, en la parroquia de Eiras. Son famosos también los Chaos, Chaos de Amoeiro, en el ayuntamiento vecino, cercano a Ourense.

Hay que precisar que el término gallego "chao" significa "llano", pero en toponimia suele aplicarse a aquellos lugares llanos con cierta altura. Son colinas muy erosionadas cuya superficie superior tiende a cierta planitud.

Fuera de Galicia existen castros que llevan el nombre de "chao". Recordar, por ejemplo, el Chao de Samartín, en Asturias.

Según FRUTOS FERNÁNDEZ, existen en Galicia más de cien lugares que llevan el nombre de Chao, Os Chaos o algún otro derivado. Destaca el nombre de la jurisdicción medieval escindida de la antigua Terra de Castela, Os Chaos de Castela, que ocupaban la planicie entre los valles del río Avia y del Barbantiño, justo donde está el castro de San Cibrao das Las.

Continúa diciendo que, etimológicamente, Chao viene del latín planu, con un fenómeno evolutivo característico del gallego en el que los grupos consonánticos Pl-, Cl- y Fl- evolucionan a Ch- por palatalización y asimilación recíproca de dos elementos consonánticos.

Pero el sufijo -briga tiene que ser forzosamente anterior al latín, lo que nos lleva a un nombre prerromano. Sin embargo, no está documentado que L- evolucione a Ch- en gallego.

Es evidente que hay cierta contradicción entre nuestro topónimo y la evolución teórica Pl- a Ch- que refleja FRUTOS FERNÁNDEZ, la más comúnmente aceptada, pero antes de Roma también hubo sitios planos, llanos y planicies...

También es necesario averiguar si el nexo o conjunto de letras que encabeza la segunda línea forma o no parte del supuesto topónimo Lámbrica.

En Asturias existe el Castro de San Luis, en Allande, que en el idioma de aquellas tierras pronuncian como San Chuis. De dónde viene esa ch-? He aquí otro dato que puede darnos algo de luz.

Queda, como vemos, mucho por saber de este famoso epígrafe. Mientras tanto, la misteriosa ara, de propiedad privada, continúa en paradero desconocido. Se sabe que ha sido movida de su emplazamiento original entre 2015 y 2017, pero desconocemos tanto su actual paradero como las intenciones de propietarios e instituciones culturales.

El ara de Eiras es un documento que nos habla de la religiosidad de las tierras del Miño central, ya en plena romanización, con el característico sincretismo religioso mostrado por toda la Península Ibérica. Los romanos dominaron, pero antiguos dioses siguieron recibiendo culto por parte de las élites. También nos puede aportar datos sobre las lenguas prerromanas en aquellos lugares.


Pero a las instituciones parece no importarles ni la recuperación del ara, ni su estudio ni la revisión del singular topónimo que se ha difundido desde los años sesenta, que pervive en el negocio que promovieron en la citania de San Cibrao das Las, insistiendo en denominarlo Lansbrica, con gran imaginación y originalidad, pues no se conoce ningún topónimo prerromano en toda Europa que lleve la raíz Lans.

Paralelamente a la posible evolución de Lam a Chao, queda también por resolver el problema de la concordancia entre el nombre del dios y su epíteto. Es posible que tenga que ver en este problema el nexo o letra que se ha mencionado más arriba, la primera de la segunda línea.

Obsérvese que esa primera letra de la segunda línea no es exactamente una "A". ¿Estará ahí el misterio del ara de Eiras?

Si la conservan, es posible que algún día lo sepamos.








BIBLIOGRAFÍA SOBRE EL TOPÓNIMO CHAO
FERNÁNDEZ GONZÁLEZ, F.: Os nomes do Ribeiro. Instituto de Estudios Carballiñeses. 2007.







Ver fotografías da ara de Eiras
Ver otras aras en las cercanías de Lámbrica
Web Arredor de Lámbrica
Artigo publicado o 05-01-2018 12:24
# Ligazón permanente a este artigo
Chuza! Meneame
A cada cousa polo seu nome... 🐍 e mirar arredor...

  💫 Escolma de ligazóns ⭐
  💫 Artigos do blogue 📖
  💫 Buscar nos artigos 🔎

©️ Felisindo Glez. Iglesias. 2009-2021 💫
© by Abertal

Warning: Unknown: Your script possibly relies on a session side-effect which existed until PHP 4.2.3. Please be advised that the session extension does not consider global variables as a source of data, unless register_globals is enabled. You can disable this functionality and this warning by setting session.bug_compat_42 or session.bug_compat_warn to off, respectively in Unknown on line 0