| Todo o referente o Navegante João da Nova |
|
| O navegante João da Nova (orixinalmente Joan de Nóvoa) nacido en Maceda-Ourense mostrase como un galego universal, o máis relevante do seculo XVI. |
|
|
| O meu perfil |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Xoán de Nóvoa parte cara á India |
|
COCHIN (INDIA). Xullo de 1509. Acaba de morrer nesta cidade do sur da India o que fora nobre galego exiliado na corte portuguesa, e activo participante da ampliación do marco xeográfico coñecido, Xoán de Nóvoa. Logo dun primeiro exilio en Portugal na época da revolta Irmandiña, e dun definitivo desde 1480, foi nomeado alcaide menor de Lisboa pola súa axuda á causa portuguesa no norte de África. Partira en marzo de 1501 ó fronte dunha escuadra de cinco carableas fretadas con apoio de comerciantes florentinos buscando unha ruta á India, Florencia ?ó mesmo que Xénova- buscan na súa alianza con Portugal, encontrar un novo camiño en contra do monopolio que a alianza turco-veneciana exercía no mediterraneo oriental.
Xoán de Nóvoa, ó mando do seu barco Flor de la Mar, descubrirá nas viaxes de ida e volta, as illas de Asunción, Santa Elena, as Sheychelles ?alí bautizará unha illa como A galega en lembranza da sua terra de orixen- e chegará exitosamente á India.
Logo de numerosos incidentes armados cos musulmáns que tratan de que non se estableza esa liña directa India Portugal, e de entrar en contacto cos portugueses que uns anos antes chegán, volverá cargado de riquezas. Ós tres anos da súa volta, en 1505 volverá camiño da India integrado na escuadra de Afonso de Albuquerque. Aguerrido combatente por todo o leste de África e sur da asia occidental, verase involucrado nos problemas civís entre o vicerrei Fernando de Almeida e o pretendente Afonso de Alburquerque, apoiando ó primeiro. Sen embargo, será só o segundo o que, cando lle chega a morte, arruinado e esquecido no sur da India, asista ó seu enterro, perdoando tódalas afrentas e problemas que tiveron entre eles.
Crónica de 2000 años. ? La Voz de Galicia |
|
|
|
|
| Maceda se hermanará con Lisboa a través de la figura del ilustre almirante Xoán de Nóvoa. |
|
Fue uno de los administradores de la fortaleza y también alcalde de la capital lusa.
La figura del almirante Xoán de Nóvoa, descubridor de las islas de Asunción y Santa Elena y alcalde de Lisboa, servirá de nexo de unión en el hermanamiento que van a llevar a cabo las villas de Maceda y la capital de Portugal. La dinastía de los Nóvoa administró durante más de siete siglos las propiedades de la antigua Casa de Manzaneda da Limia. Uno de sus vástagos, Pedro Yáñez, fue obispo de Ourense.
Maceda ? Alberto Canal
La figura del insigne navegante ??Joao de Nóvoa?, almirante descubridor de la isla de Asunción y alcalde de Lisboa, representará el nexo de unión en el hermanamiento que los mandatarios municipales de Maceda van a realizar entre la villa y la capital de Portugal. Según indicó el teniente alcalde del municipio, Gregorio Rodríguez, ya han establecido contactos con el presidente de la Cámara municipal, Xoao Suárez, hijo del presidente de la república Mario Soares, para comenzar a realizar los trámites durante la próxima semana. Para celebrar este acontecimiento histórico, los mandatarios de Maceda tienen en mente organizar una fiesta medieval semejante a la que se desarrollará el día 3 de agosto en la fortaleza: exhibiciones de tiro con arco, muestra de cetrería, conciertos de música tradicional y actividades culturales relacionadas con la historia común.
La historia de los Nóvoa
La presencia de la dinastía de los Nóvoa en la fortaleza de Maceda, en el medievo conocida como Casa de Manzaneda da Limia, se remonta al siglo XIII. Entonces vivían en las cámaras del Castillo Xoán de Nóvoa, hijo de Elvira de Nóvoa y Alfonso López, enterrado este último en el convento de San Francisco de Orense. A lo largo de la baja Edad Media, las distintas generaciones de los Nóvoa, administraron las posesiones de la fortaleza y uno de sus miembros, Pedro Yáñez de Nóvoa, fue elegido obispo de la diócesis de Ourense en el año 1249.
Pero uno de los hijos más ilustres de la Casa de Manzaneda fue Xoán de Nóvoa, que prestó servicios como marino para los reyes lusitanos Don Xoán II y Don Manuel, haciéndose cargo en 1501 de la tercera expedición a las Indias, donde descubrió el almirante la isla de Santa Elena donde estuvo confinado Napoleón, muriendo en 1540 tras ser alcalde de Lisboa. Casi un siglo más tarde Felipe IV les concedía el título de condes a los señores de la Casa de Manzaneda.
Exposición de trajes en el Castillo.
La Comisión de Cultura del Ayuntamiento de Maceda ha inaugurado una exposición de trajes tradicionales que pertenecieron a miembros de la dinastía de los Novóa en el salón de exposiciones de la fortaleza, que pretende simbolizar el trabajo de recuperación del pasado histórico que van a llevar a cabo a través del hermanamiento con Lisboa. En la muestra se pueden encontrar vestidos de Xoán Yáñez de Novoa, miembro de la dinastía enterrado en la iglesia de San Pedro, del almirante Xoan de Nóvoa, alcalde de Lisboa, y del obispo Pedro Yáñez de Nóvoa.
Períodico La Región ? Domingo, 27 de julio de 1997 |
|
|
|
|
| NOVA, JUAN DE |
|
Nova, Juan de (m. 1509). Navegante español. Se puso al servicio de Portugal y, tras ser nombrado alcaide de Lisboa, aceptó el mando de la tercera armada de la India que zarpó de Lisboa en 1501. Descubrió las islas de la Ascensión y Santa Elena. En 1505 volvió a la India con la armada del virrey Almeida; pero durante el viaje de regreso desertó, al indisponerse con el capitán general Albuquerque.
Diccionario Enciclopédico Salvat Universal.
|
|
|
|
|
| SANTA ELENA (Saint Helena). |
|
SANTA ELENA (Saint Helena). Ilsa y colonia británica en el Atlántico Sur, a 1.800 km de la costa africana; 122 km2 y 5.000 hab. en 1970, negros y mulatos. De origen volcánico, tiene un relieve abrupto, alternando en el N. Con pequeñas llanuras. Culmina en el monte Actaeon a 818 m. Clima tropical, suavizado por los alisios del SE. Cámaño, lino, patatas. Ganadería. Artesanía. Cap. Y puerto, Jamestown (1.470 hab. en 1966). Dependencias: islas de Ascensión y Tristán da Cunha.
Hist. Fue descubierta en 1502 por el navegante João da Nova, y los portugueses fundaron en ella un establecimiento, ocupado sucesivamente por los holandeses (1633) y una guarnición de la Compañía Británica de las Indias Orientales (1651).
Se hizo célebre por ser el lugar de confinamiento de Napoleón I, el cual llegó en 1815 y permaneció en ella hasta que falleció (1821) en Longwood, cerca de Jamestown.
En 1834 se convirtió en colonia de la corona británica y en 1900-02 sirvió como prisión para los bóers.
Diccionario Enciclopédico Salvat Universal. |
|
|
|
|
| AVENTURA DE JOÃO DA NOVA |
|
Un mariño galego ao servicio da coroa portuguesa
Santiago Prol vén de tirar do esquecemento institucional e social galego a un dos seus mariños máis ilustres. Ao servicio da Coroa de Portugal, João da Nova cubríu unha importante páxina do capítulo dos decubrimentos, dirixindo no 1501 a III Expedición Descubridora. Asimesmo, pasaba por ser un hábil diplomático- foi alcalde de Lisboa- e un persoaxe moi alonxado dos métodos coactivos e de dominación que outros conquistadores aplicaron no seu trato cos nativos.
Cunha escrita áxil e un gran dominio dunha extensísima documentación, o autor vai desenvolvendo o pérfil vital deste mariño ourensán. A obra tamén incide na información das condicións da vida nas carabelas da época, o armamento que levaban, a forma de organizar a vida a bordo etc, faceta no que o historiador Santiago Prol, pon de manifiesto a súa fonda investigación no eido da historia social e dos usos e costumes dunha época e dunha sociedade, marcada pola búsqueda do ouro e as rotas cara a Oriente, os descubrementos e a chegada masiva de escravos á economía portuguesa.
O autor pretende demostrar a vinculación de João da Nova con Maceda (Ourense), do ilustre mariño coa familia dos Condes de Maceda, e para elo amósanos unha ampla xenealoxía dos mesmos, onde as confluencias son claras e evidentes. Non deixa de sorprender o feito da condena ó ostracismo por parte do país ó que serviu,, por ser considerado estranxeiro, e o esquecementos total na súa Galicia de orixen e formación, a este Xoán de Nóvoa, de que conta De la Gándara (1665) que pertencía á familia dos Condes de Maceda. Máis tarde, Fernández Alonso e Risco utilizaron estas referencias.
Biografía, investigación histórica e dominio do mundo da navegación nunha época fascinante, como a dos séculos XV e XVI, constitúen os entramados básicos que dirixen a narración ó longo dos océanos Atlántico e Índico, pro África e a India, cunha coidada ambientación que informa de cada aspecto das conquistas, da desconfianza mútua entre España e Portugal, dos enfrontamentos da nobreza lusa, da loita polo control das rotas comerciais ou das guerras irmandiñas, que tanto tiveron que ver coa fuxida a Portugal dun importante número de nobres galegos.
Santiago Prol consegue levar a bo porto unha ampla investigación histórica, ben documentada e rica en información, rigurosa e amena, ben debuxada e ambientada cos aromas picantes das especias e a dozura da baunilla e a canela.
Domingo Tabuyo. Libros ? Faro de Vigo xoves, 7 de novembro de 2002. |
|
|
|
|
| UN GRAN MARINO DEL XVI |
|
C.Fernández. Sarmiento de Gamboa se llevó la fama como el gran navegantes español del siglo XVI, pero hay otro que le igualó, cuano no le superó. Fue el gallego, de Maceda (Ourense) João da Nova (Juan de Nóvoa), del que ahora se acaba de publicar una interesante biografía, escrita por el profesor Santiago Prol.
La parte principal del libro está dedicada a sus expediciones, comprendidas entre 1501 y 1508 (falleció en Cochim en 1509), donde, entre otros lugares, recorrió la costa oriental de Africa, Ceilán y la India, las Maldivas y las Lacadivas, además de descubri islas atlánticas al margen de las rutas de navegación de la época, como la de Ascensión.
El autor, además, imprime agilidad a la narración, manteniendo siempre el interés por la aventura transcendente que vie el personaje, utilizando, asimismo, una documentación que le da rigor a lo escrito.
?João da Nova? Santiago Prol, Ed. Diputación Provincial de Ourense, 338 páginas, 9 euros, Calificación ** (Bueno)
D Libros ? Fugas ? La Voz de Galicia, sábado 14 de septiembre de 2002. |
|
|
|
|
| JOÃO DA NOVA, HISTORIA DUN NAVEGANTE GALEGO |
|
O investigador Santiago Prol reconstrúe nunha pormenorizada biografía a historia dun fillo ilustre de Maceda, o navegante João da Nova quen, ao servicio da coroa portuguesa, fai algunha das máis importantes navegacións dos descubrimentos. A el se deben os primeiros fitos europeus en Santa Helena e Ascensión, e a chegada da monarquía lusa á actual illa de Sri Lanka. A investigación de Prol esgota todas as fontes coñecidas e a narración é un relato que nos leva ao século XVI, época de consolidación dos grandes imperios ibéticos ultramarinos.
A Nosa Terra ? nº 1.050 Do 3 ao 9 de outubro de 2002 Ano XXV. |
|
|
|
|
| João da Nova, o descubridor galego do século XVI |
|
TEXTO INTEGRO DO ADIANTO EDITORIAL PUBLICADO NO XORNAL LA VOZ DE GALICIA (LOS DOMINGOS DE LA VOZ) NAS PÁXINAS CENTRAIS, O DÍA 26 DE MAIO DE 2002.-
Subsiste toda unha corrente historiográfica en Galiza que vencella a Pedro Sarmiento de Gamboa como o noso máis senlleiro nauta do séc. XVI. Orabén, existíu outro mariño galego que -sen ánimo de contrabalancealo co pontevedrés- tivo un papel abondo relevante ao servicio da coroa de Portugal a comezos dese século, aínda que a penas transcendeu, xa que logo a historiografía portuguesa ninguneouno e a galega case non o amentou.
João da Nova (orixinalmente Xoán de Nóvoa) está directamente vencellado coa casa nobiliaria de Maceda. Foi recuperado polo primeiro cronista oficial de Galiza, o padre Felipe de la Gándara. En 1665 escribía: ?...saíu de Galiza un grande heroe, chamado Xoán de Nóvoa, da casa dos condes de Maceda, que pasou ao Reino de Portugal e servíu aos reis D. João II e ao seu sucesor, D. Manuel I, nas navegacións e conquistas do seu tempo en África e na India Occidental, de quen di San Román en Historia da India, que foi nobre cabaleiro do bispado de Ourense?. Desta referencia tiraron moitos dos que telegraficamente se aproximaron a el: Fernández Alonso, Vicente Risco, Filgueira Valverde, Francisco Lanza, Rodriguez Elías, Rivas Quintas... Tres dos cronistas portugueses de mediados do séc. XVI (João de Barros, Damião de Góis e Gaspar Correia) amosan -sen fisuras- a procedencia: galego de nação e de nobre linhagem / galego de naçám, bom cavaleiro / homem natural de Galiza.
Joao da Nova, un Mariño galego ao servicio da Coroa de Portugal
Sobre João da Nova apresentánsenos demasiadas zonas escuras, maiormente da súa infancia e xuventude, como sucede coa maioría dos navegantes da súa época. Incluso da súa etapa pública coñecida, existen relevantes vougos que frecuentemente se xustifican ao lembrar o Século de Ouro portugués, que foi prioritario para os historiadores e que, aínda hoxe, amosa demasiadas lagoas. Orabén, João da Nova aparece nomeado como descubridor nas enciclopedias máis prestixiosas do mundo occidental, aínda que con gazapos de vulto coas datas e tamén co que foi e representou para a Historia de Portugal a comezos do XVI, en plena expansión mercantilista.
A Galiza postirmandiña, maiormente dende o 1480 coa represiva presencia de Castela (Santa Hermandad, Real Audiencia e gobernadores) non lle deixou cancha aos nobres galegos que, abandeirados por Álvarez de Sotomaior, Xoán Pimentel e o arcebispo Fonseca II, crebaran aquel movemento democrático. A aceda realidade faría que relevantes nobres marchasen a Portugal (dende a súa constitución como reino na época de Afonso Henriques (1143) fora moi permeabel cos nosos fidalgos). Nesa tesitura asentouse João da Nova en Lisboa, no solpor do reinado de Afonso V. Dez anos despois, xa no de João II (1481-1495) aparece como membro da súa garda persoal. Na década dos oitenta tiña participado activamente nas expedicións militares e de exploración polo Atlántico nas armadas portuguesas.
En 1495 morreu João II. Subíu ao poder o irmán da raíña, Manuel I de 26 anos. Con este soberano pasaría o nauta galego á primeira liña da vida pública gracias ao seu amigo Tristão da Cunha, o favorito da corte e financeiro relevante que levaba as contas do monarca. Así, en 1496 atopamos a João da Nova como alcaide de Lisboa e cabaleiro da Casa do Rei dentro do círculo nobiliario máis próximo á coroa. Dende aquel posto controlaría información privilexiada e parte das actividades económicas do emerxente estado portugués.
Europa importaba especiaria, sedas e ouro pola rota tradicional de Oriente Medio e o Mediterráneo. A caída de Constantinopla (dende aquela Istanbul), no 1453 na órbita dos turcos, complicou aquela actividade comercial encarecendo os productos. Había que atopar unha rota alternativa á India circunnavegando África e ofertar as mercadorías a prezos máis baratos. Nesa teima andaba Henrique o Navegante que se instalara intencionadamente no Algarve: artellara un asteleiro, un observatorio astronómico en Sagres e centralizara o comercio e as descubertas africanas na feitoría de Lagos.
Os europeos do século XV pensaban que o Cabo Bojador (Sahara occidental) era o límite: além a zona tórrida e o misterio inzado de tétricas lendas. Na época de Henrique, os éxitos nas descubertas polo Atlántico foron manifestos. Conseguíu do Vaticano, con non poucas contraprestacións económicas, a bula Romanus Pontifex (1454), pola que se lle concedía a Portugal o monopolio sobre a costa occidental africana. Cando finou Henrique (1460) todo estaba alicerzado. As súas caravelas chegaran a Serra Leona. No 1488 Bartolomeu Días dobraría o Cabo das Tormentas (Boa Esperanza) cara o Índico. No 1498 Vasco da Gama chegaría -circunnavegando o continente negro- a Calecute (actual Kozhikode), o grande emporio do Malabar indio. No 1494 o soberano portugués e a raíña de Castela tiveran que pactar, logo da chegada de Colón ás illas do Caribe no 1492, o reparto do mundo coñecido e por coñecer, pois as bulas Aetemi Regis (1481) e Inter Caetera Divina (1493) non satisfacían as ambicións das dúas monarquías periféricas. No castelo da vila de Tordesillas, o 7 de Xuño de 1494 asinaron os procuradores dous tratados con transcendentais repercusións. Preservaba para Portugal a exploración e conquista das terras situadas ao Leste dun meridiano distante 370 leguas das illas Cabo Verde. O que hoxe conforma Brasil fora delimitado a prol dos lusos. O Tratado de Tordesillas amosouse beneficioso para ambas partes. Ademais neutralizaba as incursións atlánticas das demais potencias europeas que quedaran fóra de xogo.
Portugal vivía cara o mar dende tempos inmemoriais. Polo interior as súas pretensións anexionistas faríanse insalvábeis aínda que os soberanos lusos casaban con frecuencia con fillas dos reis casteláns. En 1500 Alvares Cabral descubría oficialmente Brasil que fora tocado previamente polo andaluz Vicente Yáñez Pinzón e que por mor do Tratado de Tordesillas non lle correspondía tomar posesión.
Neste contexto aparece a III Expedición á India comandada polo mariño galego, un dos persoeiros máis relevantes da Lisboa de comezos do séc. XVI. João da Nova sabía -ao regreso de Vasco da Gama- que debería facer unha aproximación ás costas brasileiras para encarar con garantías o Cabo das Tormentas, xa que logo os ventos alisios do Atlántico non lle permitían facelo linealmente. A súa expedición foi de financiación mixta: coroa e banqueiros portugueses e trasalpinos, maiormente florentinos que procuraron novas filiais naquela Lisboa que emerxía como un grande emporio europeo no Atlántico. D. Manuel, Tristão da Cunha, Bartolomeu Marchionni e D. Álvaro, o irmán do duque de Bragança foron os que armaron as catro caravelas (que non naos como referencian os cronistas da época e moitos historiadores actuais) baixo mando de João da Nova. Esta foi a expedición máis discreta das realizadas no primeiro decenio do século (desparareceu practicamente toda a documentación que sobre el existía na Torre do Tombo por intereses que, por veces, semellan máis espurios que accidentais).
Desaferrou o nauta galego do Restelo lisboeta (freguesía de Belém) na segunda semana de Marzo de 1501. Tivo como finalidade experimentar as técnicas navais da Rota da India con outro tipo de navío, procurar a mina de ouro que Vasco da Gama localizara no sul de Mozambique e ir na procura dos reinos asiáticos e na descuberta de novas terras (G. Bouchon). As deshabitadas illas volcánicas Ascensión e Santa Helena (no Atlántico Austral) aparecen vencelladas a este nauta galego. A primeira, consonte os cronistas, na viaxe de ida, aínda que relevantes historiadores (Luís de Albuquerque / G. Bouchon), coidan que foi achada na viaxe regreso en 1502. Santa Helena, que agora conmemora o 500 aniversario da súa descuberta(21 de Maio) por João da Nova, pertence dende 1673 a Gran Bretaña, xa que logo a East India Company dispuxo dela cando o imperio colonial portugués esmorecía. Amosouse punto de escala obrigatorio na viaxe de regreso (tornaviagem) da Carreira á India pola súa situación estratéxica e pola abundancia de auga doce. Fíxose célebre por ser confinamento dun Napoleón Bonaparte que enfermo, vello e ser poder, estivo en Longwood House dende Outubro de 1815 até o seu pasamento o 21 de Marzo de 1821. A illa foi visitada por relevantes persoeiros: Thomas Cavendish (1488), Edmund Halley (1677), William Dampier (1775), Charles Darwin (1836)...
O mariño galego descubríu outra illa que leva o seu nome (oficialmente un híbrido entre castelán, portugués e inglés). Hoxe pertence ao departamento de ultramar de Francia. Juan de Nova Island está xeralizado que foi achada polo nauta galego na viaxe de 1501. Así o recolle o Códice Add. 20902 da Bristish Library e as actuais autoridades administrativas da illa. Orabén, o historiador Damião Peres relaciona esta descuberta coa frustrada viaxe de regreso que João da Nova facía cara Lisboa en 1506.
O mariño galego sondou -nesa incursión- o litoral oriental africano e logo, no Malabar indio (actual estado de Kerala), asentou a primeira feitoría (lugar para o comercio) no mercado secundario de Cananor. Tivo problemas co samorim (señor do mar) de Calecute, co que se enfrontou varias veces e das que sempre saíu airoso. Os islámicos establecéranse no Malabar no séc. XIV. Facían de intermediarios entre o samorim e os venecianos. Rexeitaran aos intrusos barbados naquelas terras, xa que logo perigaba o monopolio do comercio.
João da Nova aínda atopou un territorio máis relevante, que non transcendeu ao longo dos séculos por mor do que se deu en chamar a política do sigilo e polo menosprezo manifesto de non poucos historiadores. A Illa Taprobana, actual Sri Lanka, até hai pouco Ceilán, foi tocada no 1501 polo mariño galego. En Colombo (a capital do país) atópase un padrão pouco convencional co escudo de Portugal toscamente esculpido e coa data 1501 ao seu carón, o vestixio máis antigo da presencia lusa (e galega) en Ásia.
A armada de João da Nova chegou completa a Lisboa o 12 de Setembro de 1502. Tomamos como fonte as cartas do negociante italiano Lunardo Nardi: ?...despois de dezaoito meses e tres días de ausencia?. A carga, que non era tan avultada como reseñan os cronistas, compúñase de pedras preciosas, tisú, laca, benjuí e de especiaria: moita canela que fornecera -maiormente- nos mercados de Ceilán, pementa e xenxibre. Aos dous meses da súa arribada contrabandeouse en Lisboa un planisferio -mal chamado Cantino- no que xa aparecía Ascensión, o litoral oriental africano perfeccionado e Ceilán ben ubicada por primeira vez na cartografía occidental.
João da Nova viu como o rei D. Manuel lle duplicaba o soldo que tiña cado era alcaide de Lisboa polo éxito acadado. No 1505 emprendeu outra viaxe cara a India no buque insignia da mariña portuguesa, a nao Frol de la Mar de 400 toneis de carga. Inicialmente ía formar tándem con Tristão da Cunha no vicerreinado da India. As viaxes duraban case ano e medio entre ida e volta. Semellaba pouco operativo organizar aquel megaproxecto só dende Lisboa. (Nese medio tempo sucedían moitas cousas). D. Manuel e o Consello Rexio decidiron nomear un vicerrei con poderes e un xefe militar en Oriente. Tristão da Cunha fora elixido para o primeiro cargo e João da Nova para controlar o tráfico marítimo da zona. Unha avitaminose súbita cegou ao amigo do mariño galego e o tándem fendeuse. D. Manuel nomeou precipitadamente a Francisco de Almeida como sustituto, aínda que deixou ao nauta galego como capitán maior dende o Cabo Comorim até as Maldivas e cun documento secreto para, se o consideraba oportuno, exercer como capitán maior de toda a India. Aínda que o vicerreinado semellaba virtual (só controlaban algunhas feitorías e tentaban facer o propio coas rotas de navegación naquela parte do Índico), o soberano luso mandou a João da Nova con poderes especiais para compensar o potencial de Almeida. Os problemas axiña aflorarían, xa que logo o vicerrei preferenciou ao fillo para maior gloria da familia, ninguneou ao mariño galego e provocou airadas respostas epistolares do monarca luso. Francisco de Almeida estaba -sen sabelo- cavando a tumba do vástago.
João da Nova, que exercera con éxito misións diplomáticas pola costa africana e na India naquel 1505, decidíu -decepcionado- regresar a Lisboa na Frol de la Mar. Saíu tardíamente das costas do Malabar. Invernou na Illa de Pemba por mor do monzón desfaborábel. Logo complicouselle a viaxe na zona do Cabo. Agardou pola seguinte expedición na Carreira á India capitaneada polo seu amigo Tristão da Cunha, xa recuperado. Seguíu con el e con Afonso de Albuquerque até a estratéxica Socotorá, na entrada do Mar Roxo, onde levantaron unha fortaleza. Logo, João da Nova acompañou a Albuquerque -a contragusto- polas costas de Omán até Ormuz nunha incruenta incursión a sangue e fogo da que discrepaba abertamente: toda urbe que non se facía feudataria (léase submisa) de Portugal era bombardeada e queimada, previa amputación de órganos faciais a moreas de varóns islámicos. Albuquerque amosou a face máis despiadada que levaba dentro. Os enfrontamentos cos outros capitáns subiron de tono. Tres abandonárono en Ormuz. João da Nova logo dun terceiro e definitivo encontronazo tamén se iría cara a India. Orabén, non desertou como se ten escrito até o paroxismo ao longo destes cinco séculos.
Na India o vicerei Almeida, que remataba de perder ao fillo na Batalla de Chaul, recibira encantado a un João da Nova que dous anos antes fora vilipendiado. Dende aquel intre conformarían un tándem cohesionado para vingar a morte de D. Lourenço de Almeida. En Xaneiro de 1509 -compartindo estancias e decisións na Frol de la Mar-, vencerían cunha armada de dezaoito navíos, a unha coalicción de turcos, exipcios e indios na histórica Batalla Naval de Diu que neutralizou durante décadas, o poder otomano na zona e facilitou o asentamento luso alí. Salientemos que en primeira liña estivo este nauta galego.
João da Nova endexamais regresaría a Lisboa. Falecería en Cochim (capital do vicerreinado) a finais da primeira década do século XVI. Sobre o mariño galego caeu unha lenda negra que, cincocentos anos despois, temos obriga de desmontar, xa que logo a maioría dos que o referenciaron, seguiron o panexírico que o fillo de Afonso de Albuquerque (Bras) fixo de seu pai, para que quedase indemne dos escesos que protagonizou en Oriente (Albuquerque tivo moi boa prensa en Portugal até hai ben pouco). A historiografía lusa debe revisar e restituír a João da Nova ao lugar que lle corresponde polos servicios prestados, algo que xa estamos a facer dende a súa terra de orixe.-
Revista Auria nº 27 1999 |
|
|
|
|
| JOÃO DA NOVA, O DESCUBRIDOR GALEGO DO SÉCULO XVIJOÃO DA NOVA, O DESCUBRIDOR GALEGO DO SÉCULO XVI |
|
João da Nova (orixinariamente Joan / Joham / Xoán de Nóvoa) amósase directamente vencellado á casa nobiliaria de Maceda (Ourense). Foi recuperado en 1662 por Felipe de la Gándara -primeiro cronista oficial deste País- que escribía en Armas e Triunfos: ?Saíu de Galiza un grande heroe chamado Joan de Nóvoa, da casa dos condes de Maceda, que pasou ao Reino de Portugal e servíu aos reis don João II e ao seu sucesor don Manuel nas navegacións e conquistas do seu tempo en África e na India oriental, de quen di San Román en Historia da India que foi cabaleiro nobre do bispado de Ourense?. Tres dos cronistas portugueses do século XVI amosan sen fisuras a procedencia: galego de nação e de nobre linhagem (João de Barros); galego de nação, bom cabaleiro (Damião de Gois); homem natural da Galiza (Gaspar Correia). O seu apelido Nóvoa, que escaneamos así grafado en varios tombos portugueses, úneo inequivocamente con nós.
Este mariño galego aparece como descubridor nas enciclopedias máis prestixiosas do mundo occidental. Agora ben, case todas amosan gazapos de vulto coas datas, cos compañeiros de viaxe e co que foi e representou para a Historia de Portugal en plena expansión e diversificación dos mercados entre Oriente e Occidente.
A Galiza postirmandiña, coa represiva presenza de Castela (Santa Hermandad, Real Audiencia e gobernadores), non lle deixou cancha aos nobres galegos que, abandeirados por Álvarez de Soutomaior, Xoán Pimentel e o arcebispo Fonseca II, crebaran aquel movemento revolucionario. A posterior guerra civil entre a Beltranexa e Isabel solventárase a prol da segunda en 1476 coa derrota de Afonso V de Portugal que apoiara á lexítima herdeira. Algúns nobres galegos, que se sentiran profundamente traizoados, fuxiran cara Portugal que, dende a súa constitución como reino na época de Afonso Henriques (1139-85), fora moi permeábel cos nosos fidalgos.
Con esta tesitura asentouse João da Nova en Lisboa polo 1480, cando empardecía o reinado de Afonso V (1438-81). Dez anos despois, xa no de João II (1481-95), aparece documentalmente como membro da súa garda persoal. En 1566 imprentaba Damião de Gois en Crónica do Felicísimo Rei D. Manuel de Gloriosa Memoria que o mariño galego tiña feito moitos servizos ao Reino en África nos primeiros anos.
Con Manuel I (1495-1521), alcumado o rei da pementa, pasaría João da Nova á primeira liña da vida pública portuguesa. En 1496 atopámolo como alcaide de Lisboa e como cabaleiro da casa do rei, dentro do círculo nobiliario máis próximo á coroa. Naquel tempo Europa demandaba de Oriente especiarias (o ouro negro da época). Daban mellor sabor ás comidas, conservaban máis tempo os alimentos e servían para a preparación de medicamentos e perfumes. Tamén sedas e ouro pola Rota Tradicional de Levante. A caída de Constantinopla en 1453 (dende aquela Istanbul) na órbita dos turcos otomanos, complicou as actividades comerciais encarecendo os productos. Había que atopar unha rota alternativa á India e ofertar as mercadorías a prezos máis baratos e sen intermediarios.
Henrique (1394-1460) alicerzara as descubertas polo Atlántico, xa que logo as súas caravelas chegaran até Serra Leona. En 1488 Bartolomeu Dias -o capitão do fim- dobraría o Cabo das Tormentas (Boa Esperanza) cara o Índico. Dez anos despois Vasco da Gama chegaría -circunnavegando África- a Calecute (actual Kozhikode), o grande emporio do Malabar indio na procura de especiarias e cristiáns: nestas dúas verbas resumíanse os parámetros económicos e relixiosos da súa misión. O primeiro occidental que arribaba á India por mar, concedíalle a Portugal -até entón mera varanda de Europa- dimensións planetarias. A descuberta daquel camiño marítimo fendeu o monopolio islámico-veneciano e alterou a orde económica e política do seu tempo.
Portugal vivía do mar e cara o mar. En 1500 Pedro Álvares Cabral descubría oficialmente Brasil para asegurar unha escala na Rota do Cabo. Nese contexto aparece en 1501 a III Expedición á India comandada polo mariño galego. João da Nova sabía -ao regreso de Gama- que debía facer unha aproximación ás costas brasileiras para encarar con garantías o Cabo das Tormentas, xa que logo os ventos alisios, que sopran de sul para norte e as correntes marítimas do Atlántico Austral, non lle permitían abordalo linealmente. Deste xeito o nauta galego descubríu a Ilha da Trindade que bautizou como Ilha da Assunção e avistou os illotes de Martín Vaz.
A súa viaxe tivo como finalidade experimentar as técnicas navais da Rota da India cun tipo de navio especial (catro caravelas renovadas), ir na procura dos reinos asiáticos e na descuberta de novas terras. As deshabitadas illas volcánicas Ascensión e Santa Helena (no Atlántico Austral) aparecen vencelladas -dende aquela viaxe- a este galego que tamén descubríu outra que leva o seu nome (oficialmente un híbrido entre castelán, portugués e inglés). Juan de Nova Island está situada no canal de Mozambique, preto de São Lourenço (Madagascar).
O mariño galego sondou intencionadamente -na incursión de 1501- parte do litoral africano descoñecido nas cartas náuticas europeas. En Mossel Bay (Sudáfrica) mandou construír unha capela á beira da baía. En Mozambique atopamos varios núcleos de poboación que obedecen ao nome de Maceda. Hogano a páxina web oficial da República de Mauricio (www.gov.mu) vencella a descuberta de Agalega Islands con João da Nova e a súa III Expedición na Carreira da India en 1501. No Malabar indio (actual estado de Kerala) asentou o mariño galego a primeira feitoría totalmente operativa (lugar para o comercio internacional) no mercado secundario de Cananor. Alén diso atopou un territorio máis relevante, que non transcendeu por mor do que se deu en chamar a política do sigilo. Taprobana, actual Sri Lanka, até hai pouco Ceilán, a illa da canela e dos elefantes, foi tocada por João da Nova en 1501. En Colombo (capital do país) áchase un padrão pouco convencional co escudo de Portugal e coa data 1501 gravurada ao seu carón, o vestixio máis antigo da presenza lusa e galega en Asia.
A súa armada regresou a Lisboa. Entrou completa na barra do Texo o 12 de setembro de 1502. Entre ida e volta (torna-viagem) percorrera unhas 7.000 léguas (40.000 km. aprox.). Toda unha proeza. Por aquelas datas don Manuel xa se intitulaba sen complexos como, Rei de Portugal e dos Algarves, de aquém e de além-mar em África, senhor da Guiné, rei da conquista, da navegação e do comercio da Etiopía, da Arabia, da Persia e da India.
En 1505 emprendeu o nauta galego outra viaxe cara Oriente co buque insignia da mariña portuguesa, a prestixiosa nao Frol de la Mar de catrocentos toneis de carga. Acompañaba a Francisco de Almeida que ía ocupar o cargo de vicerrei. João da Nova, que exercera con éxito misións diplomáticas pola costa africana (Sofala e Quiloa) e na India (Cochim), decidíu regresar por desavinzas con Almeida. Desaferrou serodiamente das costas do Malabar. Invernou na Illa de Pemba (ao carón de Zanzibar, Tanzania) por mor do monzón desfavorábel. Logo complicouselle a viaxe na zona do Cabo. Agardou pola seguinte expedición na Carreira da India capitaneada polo seu amigo Tristão da Cunha, o favorito da Corte. Seguíu con el e con Afonso de Albuquerque até a estratéxica Socotorá, na entrada do Mar Roxo, onde levantaron unha fortaleza (1507). João da Nova acompañou logo a Albuquerque -a contragusto- polas costas de Omán até Ormuz, nunha incruenta incursión a sangue e a fogo da que discrepaba abertamente.
Despois dun terceiro encontronazo co Terríbil regresou á India. En xaneiro de 1509 João da Nova e Francisco de Almeida -compartindo estancias e decisións na Frol de la Mar- vencerían, cunha armada de dezanove navíos, a unha coalicción de turcos, exipcios e indios na histórica Batalla Naval de Diu, que neutralizou durante décadas o poder otomano na zona e facilitou o asentamento luso alí. Ao perder a hexemonía do comercio co Índico, as arelas expansivas dos turcos cara Europa quedaron moi debilitadas. Salientemos que en primeira liña estivo este mariño galego que non voltou ao Mar da Palha. Faleceu en Cochim (daquela capital do vicerreinado) a finais da primeira década do séc. XVI.
Hogano en Lisboa existe unha rúa denominada João da Nova no bairro do Restelo (freguesía de São Francisco Xavier) ao carón de Belém. En Galiza tamén existe outra rúa á súa memoria na vila de Maceda e unha exposición permanente nas estancias interiores do seu castelo; a fase inicial dun proxecto museístico virtual que arelamos se asente de vez naquel entrañábel lugar. A historiografía lusa debe revisar e restituír a João da Nova ao lugar que lle corresponde polos servizos prestados. A historiografía galega debe incorporar ao descubridor vencellado á familia nobiliaria de Maceda, á nómina dos Grandes Persoeiros da Nosa Historia, xa que logo João da Nova é un galego universal, o máis relevante do século XVI.-
N.B.- Este texto do investigador Santiago Prol foi enxertado no número 7 de ?Vianova?, revista de ocio, cultura e viaxes. Novembro e Decembro de 2005. |
|
|
|
|
| Un profesor valgués recupera a historia de Joao de Nova |
|
 Santiago Prol publica a vida dun dos grandes descobridores das rutas das Indias ó servicio da coroa portuguesa a comezos do século XVI.
A coroa portuguesa atraeu a mariños que buscaban descobrir as rutas das Indias. Un deses mariños era galego, das ourensáns terras de Maceda. Esquecido ata hai ben pouco tempo, cando o traballo do profesor valgués Santiago Prol recuperou a súa vida e o calado da súa labor como mariño.
Joao de Nova é o nome deste navegante motivo do libro editado pola Deputación de Ourense. Resulta ser un dos grandes navegantes galegos de todos os tempos e a súa navegación permitiu afianzar unha ruta que ligara Portugal coa India e o oriente.
A caída de Constantinopla pechou a ruta das terrestre da seda e das especias, polo que os mariños tiveron que buscar un itinerario marítimo que circundando África permitise manter o abastecemento das mercadorías importadas. Na búsqueda e afiazamento da ruta participou Joao de Nova.
Comandou a III Expedición á India. Chamábase así, pero en realidade a viaxe procuraba tamén o ouro que Vasco de Gama descobrira en Mozambique, chegar ós reinos asiáticos e topar unha ruta que permitise as embarcacións afrontar con garantías o Cabo das Tormentas, para o que era necesario achegarse máis ás costas do Brasil para logo virar o sentido, esquivando os alisios do Atlántico.
Ligadas a esta expedición aparecen as illas da Ascensión e de Santa Helena, a segunda asociada históricamente á figura de Napoleón no seu último confinamento. Din as crónicas que as dúas illas foron atopadas polo mariño na viaxe de volta.
A biografía do navegante é recuperada por Santiago Prol de maneira detallada e concienzuda, desde súas orixes no condado de Maceda ata a incorporación como un dos grandes persoeiros do reino portugués no século XVI.
La Voz de Galicia, 19 de octubre de 2002. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
