| Todo o referente o Navegante João da Nova |
|
| O navegante João da Nova (orixinalmente Joan de Nóvoa) nacido en Maceda-Ourense mostrase como un galego universal, o máis relevante do seculo XVI. |
|
|
| O meu perfil |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| OS NAVEGANTES GALEGOS (1) |
|
 Co gallo da exposición ?Inventio Mundi. Galicia nas viaxes transoceánicas. Séculos XV-XVII?, que se amosa no Edificio Sarmiento do Museo de Pontevedra dende o 12 deste mes até o 14 de xaneiro de 2020, o actual presidente da RAG, Víctor F. Freixanes, publica este domingo (24/11/2019), na súa columna de opinión do xornal La Voz de Galicia, un aqueloutrado texto titulado ?Navegantes galegos?, no que nomea a João da Nova [el chámalle Xoán de Nóvoa ou Xoán de Maceda]. Recollemos para a bitácora a columna na súa integridade, mesmo reiterando os nosos parabéns:
?Conta a tradición, e os libros de liñaxes da Idade Media, que os que se apelidan Mariño veñen todos dos amores dun príncipe das rías e dunha serea, e que os tales amores sucederon na illa de Sálvora, na boca da Arousa. Seica foron moi apaixonados, mais tamén ingratos, sobre todo por parte del, de tal xeito que a serea, antes de volver ao seu mundo submarino, anunciou que por cada xeración nova de descendentes cobraría un tributo, e que ese tributo sería o primoxénito. Por iso, segundo a lenda, o fillo maior de cada nova xeración de Mariños morre afogado. A serea chama por el. A serea dos Mariños campa nos escudos de pedra dos pazos e as casas grandes desta liñaxe nas Rías Baixas e na Galicia toda. Alí onde hai pegada ou memoria dos Mariño e, por extensión, dos navegantes galegos, aparece a serea. Mesmo no escudo de Galicia que no seu día deseñou Castelao e que inspirou despois o logotipo do Consello da Cultura Galega. Prometín na marea da semana pasada dar conta da excelente exposición que sobre navegantes galegos pode visitarse no edificio Sarmiento do Museo de Pontevedra, organizada polo Consello e comisariada por un equipo dirixido pola historiadora Ofelia Rey Castelao. Excelente e didáctica. Inventio Mundi. Galicia nas viaxes transoceánicas. Séculos XV-XVII: as primeiras carabelas (o gran invento para a navegación que facilitou a exploración costeira de catro continentes), as rutas da especiaría dende a cidade da Coruña no século XVI, Baiona como capital do mar e refuxio de expedicións non sempre regulares, figuras sobranceiras como Sarmiento de Gamboa, García Jofre de Loaisa, Sebastián do Campo, Bartolomeu e García de Nodal (que bautizaron un illote dos pasos austrais do continente americano co nome de Pontevedra), Álvaro de Mendaña e a súa muller, Isabel Barreto, que se fixo co mando da expedición cando o seu home faleceu de malaria nas illas Salomón e tivo que sufocar unha rebelión a bordo para continuar como capitá cara as Filipinas; os navegantes que fixeron a ruta de Magalhâes? Outra tradición di que Fernando de Magalhâes, que navegou primeiro cos portugueses, era natural da aldea de Magaláns, na ría de Pontevedra, senón el, polo menos a súa liñaxe. Igual que a estirpe de Colón, que tanto deu que falar nos derradeiros anos do XIX (1898) e nos primeiros do século XX, con forte pegada tamén na Boa Vila. Quen era o tal piloto Sarmiento que trouxo a Martín Pinzón ata Baiona?
E outrosí Xoán de Novoa, tamén chamado Xoán de Maceda (Ourense), explorador dos mares do Índico, que chegou a ser alcalde de Lisboa e disque era amigo ou correlixionario de Pedro Madruga. Moitas destas cousas son e outras non son, ou non están suficientemente documentadas, froito do imaxinario colectivo. Pero o imaxinario tamén existe, forma parte da construción histórica, ou da memoria que temos de nós?. |
|
|
|
|
| O GLORIANA FAI A ROTA EN MEMORIA DE JOÃO DA NOVA |
|
 Con este título, na sección da Hemeroteca do xornal La Voz de Galicia en Ourense [22/02/2018], lembran o comezo da viaxe do veleiro Gloriana, hai xusto agora 20 anos, e que procuraba ?a rota dos portugueses?. Naquela altura nós estabamos investigando a fondo ao mariño da casa nobiliaria de Maceda, que callaría no pioneiro, sólido e referente volume ?João da Nova, un mariño galego ao servicio da Coroa de Portugal? (Santiago Prol, 2002), que tivo a ben publicarnos a Deputación Provincial de Ourense. Dende a redacción central de La Voz de Galicia na Coruña, puxéranse en contacto con nós en febreiro daquel 1998, para que lle fósemos aportando información sobre o nauta galego, á par que eles ían imprentando semanalmente a singradura do veleiro. Eis a nova recuperada do xornal La Voz de Galicia, que mesmo aparece cunha imaxe nosa de Nadal de 2004 [do fotoxornalista Santi M. Amil], diante da estatua xacente dun familiar directo de João da Nova, que se acha soterrado na Igrexa de San Pedro de Maceda, nunha homenaxe e ofrenda floral que lle tributamos ao egrexio navegante, un galego universal, o máis salientábel de finais do século XV e comezos do XVI:
?El Gloriana sigue surcando el mar para realizar la conocida como la «Ruta de los portugueses», en memoria del ourensano João da Nova (Maceda ca. 1460 - Cochin, India, 1509). El velero levó anclas el día 18 en la isla de San Vicente (Cabo Verde) con José Manuel Iglesias como patrón e «inició la navegación por los mares del recuerdo y con un solo rumbo marcado en sus cartas: la recuperación de la memoria de los navegantes gallegos, en este caso la del ourensano Juan da Nova». Francisco Vigo y Francisco Felipe completan la tripulación de este velero clásico que está sufriendo los vientos desfavorables y las corrientes en contra en estos días. La expedición ha puesto rumbo al archipiélago canario y se encuentra a 300 millas al nordeste de San Vicente y a 300 de la costa mauritana. La figura de viajero ligado a la casa de Nóvoa de Maceda ha sido recuperada por el historiador Santiago Prol (?). João da Nova se traslada a Lisboa y se a lista en la marina portuguesa. Es entonces cuando cumple su sueño de viajar e inicia sus expediciones por África?.
La noticia en La Voz |
|
|
|
|
| DE MACEDA ÁS ILLAS AGALEGA |
|
 ?De Maceda ás illas Agalega: 515 anos da viaxe de João da Nova?. Así titulaba o xornalista David Reinero un logrado traballo sobre o navegante macedán. Acompañábao coa portada do pioneiro libro de Santiago Prol, ?João da Nova, un mariño galego ao servicio da Coroa de Portugal? que tivera a ben publicar a Deputación de Ourense en 2002, e que logo fora acompañado pola una exposición permanente -de 20 paneis- que comisariou o investigador de Maceda (e que está recollida nesta bitácora). Eis o aqueloutrado texto que publicou Reinero no portal Praza Pública o 18 de agosto deste 2017:
?En setembro de 1502, hai agora 515 anos, arribaba a Lisboa o mariño João da Nova. Volvía da terceira expedición portuguesa á India, tras a primeira na que Vasco da Gama logrou superar o cabo de Boa Esperanza e a segunda na que Álvares Cabral fixo oficial a chegada lusa a Brasil. Naquela viaxe súa, João da Nova descubriu na metade do Atlántico as illas Ascensión e Santa Elena, na que tres séculos despois morrería Napoleón; pode que chegase mesmo a Ceilán, hoxe Sri Lanka; e nomeou unhas pequenas illas no Índico, entre Madagascar e as Seychelles, como Agalega. A República de Mauricio, á que hoxe pertencen, cre na orixe galega do topónimo. Porque o seu descubridor, ás ordes de Portugal, naceu en Maceda, é coñecido aquí como Xoán de Nóvoa e cunha terceira grafía plurilingüe tamén dá nome a outro dos seus descubrimentos no Índico, a Île Juan de Nova.Ás ordes de Portugal, en setembro de 1502 o galego Xoán de Nóvoa arribaba de volta a Lisboa tras chegar á India, descubrir as illas de Santa Elena e Ascensión e pode que mesmo acadar Ceilán
En 2002, coincidindo co quinto centenario daquela primeira viaxe de João da Nova á India, o investigador Santiago Prol, tamén macedense, publicou un libro no que recolle todas as referencias historiográficas sobre o mariño e fía un relato sobre a súa vida e o contexto das súas expedicións. Nacido aproximadamente en 1460 en Maceda e de familia nobre, Xoán de Nóvoa pasou a Portugal tras as revoltas irmandiñas. En Lisboa formouse e chegou a ser alcaide ou xefe militar da cidade en 1496, antes de converterse en quen para Prol foi o galego máis relevante do século XVI, un navegante case descoñecido na súa terra pero ao que Portugal e Gran Bretaña lembran con rúas, moedas e selos na súa honra.
A primeira viaxe de João da Nova á India seguiu a ruta impulsada polos portugueses para superar máis rápido África, que consistía non en navegar abeirados ao continente senón en dirixirse cara o centro do Atlántico para coller alí ventos máis fortes. Esa traxectoria foi a que permitiu aos portugueses tocar Brasil na súa segunda viaxe á India e a João da Nova descubrir na metade do Atlántico sur as illas de Ascensión, á ida (á que chamou daquela Ilha de Nossa Senora de Conceição e renomeada dous anos despois por Afonso de Albuquerque) e de Santa Elena, á volta. Na mesma viaxe de ida, pero xa no océano Índico, João da Nova supostamente nomeou as illas Agalega, entre Madagascar e as Seychelles. O topónimo é para Prol e outros investigadores unha proba do seu descubrimento polo galego ás ordes de Portugal, aínda que outras teses atribúeno a unha derivación do termo portugués galé, que nomea un tipo de barco. João da Nova permaneceu un tempo enfermo na hoxe denominada Île Juan de Nova e morreu en Cochin, ao sur da India, en 1509. Naquela primeira viaxe á India, Santiago Prol aínda lle atribúe a João da Nova outro logro máis. O da primeira chegada dun europeo á illa de Ceilán, hoxe Sri Lanka, e que daquela podería ser coñecida como a mítica illa de
Taprobana, así mencionada por Camões na primeira estrofa do seu Os Lusíadas. Alí foi atopada unha inscrición portuguesa datada en 1501, ano no que pola zona só navegaba João da Nova.
O mariño faría unha segunda expedición á India en 1505 da que xa non retornaría a Lisboa. Na viaxe de regreso, segundo relata Prol no seu libro, permaneceu un tempo enfermo na hoxe denominada Île Juan de Nova, no estreito que separa Madagascar de Mozambique. Alí recolleuno en 1506 Tristão da Cunha, co que participou nunha campaña militar para crear bases portuguesas en Ormuz e Omán, antes de acabar os seus días en Cochin, ao sur da India, en 1509?. |
|
|
|
|
| JOÃO DA NOVA NA WEB DO CONSELLO DA CULTURA GALEGA |
|
No Álbum da Ciencia do Consello da Cultura Galega aparece un interesante traballo sobre a figura de João da Nova, que coidamos merece pendurarse na bitácora de referencia -a escala global- sobre o navegante macedán (que se consulta dende moi diferentes lugares do noso planeta). Vai asinado polo divulgador científico galego Xosé A. Fraga Vázquez. Fai unha síntese da traxectoria deste Fillo Sobranceiro de Maceda ao servizo da Coroa de Portugal e Galego Universal dende hai máis de 5 séculos. Parabéns pola iniciativa e publicación na web dunha institución salientábel do Noso País.
Acceso o árticulo
Bibliografía:
Bibliografía secundaria:
BARROS, Joao de (1552): Asia de Joao de Barros, dos fectos que os Portugueses fizeram no descobrimento et conquista dos mares et terras de Oriente , Lisboa: Germão Galharde; hai unha 3ª edición de 1982.
BOUCHON, G. (1980): A propos de l´inscription de Colombo (1501). Quelques observations sur le premier voyage de Joao de Nova dans l ´océan Indien, Revista da Universidade de Coimbra, XXVIII: 223-270.
LANDÍN CARRASCO, A. (1991): Galicia e os descubrimentos oceánicos, A Coruña: Xunta de Galicia.
PROL, S. (2002): Joao da Nova: un mariño galego ao servicio da Coroa de Portugal, Ourense: Deputación.
REY TRISTÁN, E. (1999): Participación gallega en los inicios de la expansión portuguesa en el Índico: Joao da Nova, Semata. Ciencias Sociais e Humanidades, 11: 85-114. |
|
|
|
|
| João da Nova / Xoán de Novoa |
|
Artigo de Francisco Carballo publicado no xornal "A Nosa Terra" nº 1035.
"O 21 de maio hai festa de descobremento en Sta. Helena. Festa grande nista illa de posesión británica. Fora descoberto este paradisíaco enclave oceánico por João da Nova á volta da sua primeira viaxe á India, 1502.
João da Nova é un dos exemplos da perda de memória de nós os galegos, sendo un dos 4 máis importantes navegantes das "descobertas" lusas do XV-XVI: Vasco da Gama, Cabral, João da Nova e Ameida.
Dirixiu a III expedición descobridora no 1501. Os froitos foron considerabeis. Navega costeando África: nos dias 13-15 de maio, 1501, descobre a Illa de Ascensión. Dobra o cabo de Boa Esperanza e arriba á "João de Nova Island" no noroeste de Madagascar. Tivo o honor de fixar un "padrão" como primeiro europeu na illa de Ceilán. Recorreu a Malabar, cargou gaños en abundáncia e voltou a Lisboa e nesa volta descubriu Sta. Helena.
Participou nunha 2ª viaxe e permaneceu na India. Foi decisiva a súa acción na batalla de Diu, 1509, que deu a Portugal unha efémera hexemonia no Índico. Faleceu na India, 1509 ou 1510.
Datos estes que non constan nin nas histórias hispanas, nin sequera nas de Galiza. Pero máis: Xoán de Novoa era da família dos Novoa de Maceda (Ourense); un dos numerosos nobres que abandonaron Galiza ante a conquista dos Reis Católicos. No 1480 está xa camiño de Lisboa como João de Nova. É alcaide da fortaleza; xoga un papel político co "Prícipe perfecto" João II, e con Don Manuel.
Focar o momento histórico da invasión dos Reis Católicos, da fuxida de nobres a Portugal uns, outros á conquista de Granada, é resgatar un capítulo necesário para comprender o pasado aínda presente na devaluación de tantos aspectos da Galiza. Un historiador novo, experto, compenetrado coa memória do País e da súa vila natal, Santiago Prol, elaborou unha bibliografia de Xoán de Novoa: Fascinio das navegacións, surpresa do descoñecido, ilusión dos protagonistas, deseños de naus e caravelas, unha novidade historiográfica a sair do prelo en seguida." |
|
|
|
|
| O mariño galego máis relevante do século XVI |
|
 03.05.2009 O investigador Santiago Prol, que recuperou a historia dun dos maiores diplomáticos, navegantes e descubridores de Galicia ao servizo da Coroa de Portugal, procura agora que a Xunta faga, no 500 aniversario do seu pasamento, unha declaración institucional para valorar a importancia dun galego menosprezado pola historia
VANESA OLIVEIRA
Impresión dun gravado en madeira de Francisco Pastor sobre o mariño galego FOTO: Santiago Prol
Impresión dun gravado en madeira de Francisco Pastor sobre o mariño galego
FOTO: Santiago Prol
Da súa escasa biografía, iconografía e descubrimentos só fica en Portugal unha cativa rúa que leva o seu nome. Unha rúa pequena na freguesía de Santa María de Belém que, segundo di Santiago Prol no libro que escibiu en 2002 sobre o mariño galego, "semella a rúa do parente pobre", aínda que as súas expedicións no século XVI o coloquen á altura doutros descubridores como Cristóval Colón, Vasco da Gama ou Magalhães .
Do mesmo xeito, en Galicia, Xoán de Nóvoa ?que se cambiou o nome polo de João da Nova? o mariño galego ao servizo da Coroa de Portugal máis relevante da época pero que continúa a ser un perfecto descoñecido, tamén ten unha rúa dedicada á súa memoria na vila de Maceda (Ourense), onde naceu arredor do ano 1450. Este ano cúmprese o cincocentos aniversario do seu pasamento. Con este motivo, o historiador Santiago Prol continúa a reivindicar para o navegante, descubridor e diplomático unha reparación histórica da súa memoria que continúa sen chegar. No libro João da Nova. Un mariño galego ao servizo da Coroa de Portugal, aludía ás razóns do "menosprezo" deste personaxe. A súa condición de estranxeiro ou mesmo a difamación da que foi obxecto nalgúns medios que quixeron "inmortalizalo como felón e desestabilizador dende 1507" ?indica Prol no volume? condenárono a cinco séculos de marxinación.
Pioneiro das grandes expedicións mariñas
Porén, este nobre de Maceda foi un pioneiro na época das grandes expedicións mariñas. Entre as súas fazañas cóntanse dirixir a sixilosa III Expedición á India en 1501, despois da de Vasco da Gama e da de Álvares Cabral; tamén descubriu as illas do Atlántico Ascensión e Santa Helena e mesmo a desexada Taprobana, hoxe Sri Lanka, como sinala a historiadora francesa G. Bouchon. Mesmo no Canal de Mozambique unha illa leva o seu nome. Ademais, grazas á súa faceta como estatista e diplomático, conseguiu o primeiro tratado comercial sólido dos lusos na India, cando as especias eran o "ouro negro" da época.
A historiografía oficial fai referencias illadas e moitas veces, nesgadas sobre João da Nova. Vicente Risco, Filgueira Valverde, ou mesmo máis recentemente Víctor F. Freixanes refírense ao descubridor pero ninguén abordou a súa figura con tanta profundidade, documentación e rigor investigador como Santiago Prol, que acaba de editar unha obra sobre os nobres vencellados ao castelo de Maceda. É aí onde se atopan as orixes do mariño galego.
Poucos datos se conservan sobre a súa infancia e xuventude, que, por certo, coincidiu coa segunda Revolta Irmandiña (1467-69) na que a torre do castelo foi asaltada e derrubada en parte.
Entres os datos confusos da historiografía da época,o único constatable é que en 1480 João da Nova marchou a Lisboa na busca de aventuras, tras a decisión dos Reis Católicos de controlar Galicia, traizoando así á nobreza galega coa que se aliñara contra os irmandiños.
A capital portuguesa era daquela un "inmenso mercado internacional de redistribución de produtos europeos e africanos e, de contado, asiáticos e americanos". Á vangarda das exploracións mariñas á vez que corrompida e miserenta, a cidade portuaria a mediados do século XV recibía ouro, sal , aceites, animais exóticos ou escravos.
Axudado por amigos da nobreza lusitana, en particular coa axuda do seu bo amigo Tristão da Cunha, "favorito da Corte", o nauta galego enrolouse
nunha das "mariñas máis prestixiosas de finais do século XV", baixo o reinado de Manuel I. João da Nova fora nomeado alcaide de Lisboa, un posto político-administrativo que tiña xurisdición sobre a garda e defensa do castelo de San Jorge e nas relacións comerciais cos financeiros que chegaban á capital lusa.
A comezos de 1501, o rei Manuel I ordenoulle a João da Nova que levase o mando dunha
escuadra de catro carabelas con 400 homes na que sería a III Expedición á India, ao regreso de Vasco da Gama. O seu obxectivo era aproximarse ás costas brasileiras para encarar con garantías o Cabo das Tormentas. O roteiro foi organizado con suma discreción xa que un dos seus cometidos era probar "novas técnicas navais para a Rota da India con navíos veloces" .
Porén, desta viaxe de
João da Nova desapareceron case a totalidade dos documentos. Nesta expedición, o mariño galego descubriu as illas volcánicas de Ascensión e Santa Helena. Tras un breve paso por Brasil, as catro carabelas "collerían rumbo a un dos puntos máis conflitivos da viaxe", o perigoso Cabo das Tormentas. A súa incursión no canal de Mozambique conqueriulle outro descubrimento: o dunha illa que bautizou co seu propio nome, Juan de Nova Island, como aparece referenciada hoxe e que recolleu mesmo Jules Verne en Historie des grandes voyages et grandes voyageurs.
Cando arribou á India, João da Nova asentou unha ?feitoría? para realizar transaccións comerciais sen problemas. Aínda que a súa viaxe non estivo exenta de enfrontamentos, o mariño galego foi un dos poucos que conseguiu regresar da India con todos os barcos intactos.
A historiadora francesa Geneviève Bouchon publicou un estudo no que incide en que João da Nova descubriu nesta expedición polo Índico a illa de Ceilán, actual Sri Lanka e daquela coñecida como Taprobana que ademais de riquezas materiais, fora idealizada como un lugar mítico e paradisíaco ao que ansiaban chegar dende había tempo. Con esta viaxe, "sentou João da Nova os alicerces que lle garantiron ao reino de Portugal o incipiente dominio do mercado da especiaria asiática". De feito, tras o regreso do mariño galego, o rei Manuel I decidiu viaxar a Compostela cun séquito real para celebrar a fazaña do galego cunha visita á catedral.
A nao ?Frol de la mar? capitaneada polo galego de 1505 a 1509 FOTO: Santiago Prol
A nao ?Frol de la mar? capitaneada polo galego de 1505 a 1509
FOTO: Santiago Prol
Porén o achado deste territorio non trascendeu ao longo dos séculos, segundo explica o investigador Santiago Prol, "por mor do que se deu en chamar a política do sigilo e polo menosprezo manifesto de non poucos historiadores".
En 1505, João da Nova partiu de novo á fronte da impoñente nave Frol de la Mar, a de maior porte que facía daquela a Carreira da India. Este buque está considerado "un dos máis prestixiosos da época", segundo conta o historiador Santiago Prol. Era o mellor "construído e armado" do seu tempo. Interviu en batallas navais e foi un dos barcos de carga que máis veces fixo a Carreira da India.
De feito, era unha das naves máis grandes do século XVI, de maneira que tiña máis capacidade de carga que as da época. Definido como "o buque insignia da mariña portuguesa da época", antes de ser capitaneado por João da Nova, en 1501 estivo comandada por Tristão da Cunha e logo por Estevão da Gama na II expedición de Vasco da Gama cara á India.
Tras falecer o mariño galego, a nave caeu en mans de Afonso de Albuquerque e participou nas conquistas lusas máis aló da India. Naufragou á altura de Sumatra por mor dunha tempestade afundindo un dos maiores tesouros xamais perdidos.
Unha macromisión para controlar os mares
João da Nova viaxaba con Francisco de Almeida, "un fervente inimigo do mundo islámico", rumbo ao Índico. O galego tiña unha macromisión estratéxico-militar case imposible: controlar os mares que van do cabo Comorim ás illas Maldivas. E ademais, levaba un documento secreto para exercer como capitán maior de toda a India se o considerase oportuno.
En total, vinte navíos con 1.500 soldados e catrocentos mariñeiros formaban parte da expedición. Construíron fortalezas na illa Angediva e Cananor e João da Nova exerce de diplomático en varias misións. Porén, tras ser agraviado por Almeida que ascendeu ao seu fillo a capitán maior en detrimento do galego, o mariño decidiu regresar a Lisboa decepcionado.
A carreira á India pasaba polo ?Cabo das tormentas?: no mapa sinálanse as illas que descubriu João da Nova FOTO: Santiago Prol
A carreira á India pasaba polo ?Cabo das tormentas?: no mapa sinálanse as illas que descubriu João da Nova
FOTO: Santiago Prol
Porén nesta viaxe de volta,
João da Nova viviu numerosos contratempos. Tantos que decidiu pasar o inverno na costa africana por mor do monzón desfavorable. Alí atopouse de novo coas naves do seu bo amigo e compadre Tristão da Cunha, coas que
decidiu ir até Mozambique.
Segundo as crónicas da época, en 1506 João da Nova estaba moi enfermo e o seu barco debía ser reparado. Lista para navegar, a Frol de la Mar sucaría de novo os mares para conquistar Socotorá, hoxe pertence á República Democrática do Iemen do Sul e naquela época considerada xeoestratéxica polos portugueses para impedir a navegación dos mercaderes musulmáns.
En 1507, o mariño galego embárcase na conquista de Ormuz co capitán Afonso de Abuquerque. Unha vez conseguido, o galego teima en marchar á India como quedara consensuado con Tristão da Cunha ante o que Albuquerque lle bota en cara que se queira ir.
Brás, o fillo deste capitán, acusaríao de ser o instigador de todos os conflitos que a flota tivo con seu pai. Un panexírico terxiversado "abondo difundido e comentado ao longo dos séculos", asegura Prol, un documento que acabaría danando a imaxe pública de João da Nova.
De feito, moitos dos historiadores recolleron esta versión "distorsionada, equívoca e provocadora" en numerosos manuais enciclopédicos. "Escritores de sona, vírono como un felón e desestabilizador por seguir devotamente a versión de Brás. Algúns fitárono como un estranxeiro aínda que estivese perfectamente integrado na súa patria de adopción". Santiago Pol defende que o mariño galego "foi un home do seu tempo íntegro, con fidelidade absoluta ?sen ningún tipo de fisuras? aos soberanos portugueses aos que serviu". Porén, tivo que enfrontarse cos lances sanguentos e crueis de Albuquerque aínda que non acababa de entender "tanta impiedade, tanto fanatismo, tanta piromanía, tanta aniquilación e tanta traxedia".
Foi un ano despois cando o mariño galego tocou por terceira vez as costas do Malabar indio, coa súa nave en deficientes condicións de navegación. Alí, reencontrouse con Almeida quen, tras a morte do seu fillo en 1508, puido comprobar a lealdade do mariño galego que o acompañou na batalla naval de Diu contra turcos, exipcios e indios. Con esta vitoria, paradoxalmente, "Almeida e João da Nova despexáronlle un inimigo perigosísimo ao futuro gobernador (Afonso de Abuquerque)". A ruta da especiaría pasou entón a estar controlada por Lisboa, de aí a importancia da batalla.
Cochim, a sede do vicerreinado, foi a derradeira morada de João da Nova. Logo de resultar ferido en combate, a súa saúde resentírase. No tramo final da súa vida aparecen "intres confusos", escribe Prol. Aínda que a historiografía manexa a data de xullo de 1509 como a da súa morte, outras fontes apuntan a finais de ano ou mesmo no 1510.
No seu testamento, aínda que João da Nova morreu "pobre e abandoado", refírese que deixou un patrimonio en Lisboa e o rei fixo doazóns aos seus herdeiros, porén descoñécese se estaba casado ou se tiña fillos.
O investigador Santiago Prol xa comezou as xestións para intentar que a Xunta, á volta do verán, faga algún tipo de declaración institucional co fin de desmontar a "lenda negra" que o acompañou inmerecidamente ao longo dos séculos. "A historiografía galega debe incorporar ao descubridor vencellado coa casa nobiliaria de Maceda, á nómina dos Grandes Persoeiros da Nosa Historia", conclúe Prol. |
|
|
|
|
| El descubridor del penal de Napoleón |
|
 El Pais
Edic Galicia
Miércoles 9 de mayo de 2012
DAVID REINERO
El 21 de mayo de 1502, hace ahora 510 años, barcos portugueses de vuelta de la India descubrían en mitad del Atlántico sur, a medio camino entre Angola y Brasil, la isla de Santa Elena. En ella, también en otro mes de mayo pero tres siglos más tarde, moriría encarcelado en 1821 Napoleón Bonaparte. El emperador francés puso la isla en los libros de historia, pero el primero en dibujarla en las cartas náuticas fue el comandante de aquella expedición lusa, João da Nova. En Maceda, en el centro de la provincia de Ourense, donde había nacido en torno a 1460, se le conoce como Xoán de Nóvoa.
De familia noble, João da Nova pasó a Portugal tras las revueltas irmandiñas y la caída en desgracia ante los Reyes Católicos de la aristocracia gallega. Con nueva grafía para su nombre se formó en Lisboa, ciudad en la que, pese a ser extranjero como Colón, llegó a alcaide o jefe militar en 1496. Luego vendría su conversión en el mayor navegante gallego del siglo XVI. Para Santiago Prol, macedense como él e investigador de su trayectoria en un libro publicado hace diez años, en el quinto centenario de su primer viaje, es también ?el gallego más relevante del siglo XVI?.
En 1501, cuatro años después de que Vasco da Gama llegase por primera vez a la India doblando el cabo de Buena Esperanza, João da Nova fue encargado de comandar la tercera expedición lusa por la misma ruta, que en su primera fase suponía navegar no pegado a la costa de África sino por el centro del Atlántico. En esa arriesgada trayectoria de ida, con la que la segunda expedición había descubierto Brasil, el macedense podría haber tocado, según Prol, la isla de Trindade, junto al continente americano. Pero fue a la vuelta de la India cuando descubrió en mitad del Atlántico sur la isla de Santa Elena, nombrada así en homenaje a la emperatriz de Constantinopla.
La isla, de 121 kilómetros cuadrados y hoy con poco más de 4.000 habitantes, fue pasando por manos portuguesas, holandesas y finalmente británicas desde 1651. Pero no se haría famosa hasta 1815, cuando Inglaterra decidió confinar en ella a su mayor enemigo, Napoleón Bonaparte, tras vencerlo definitivamente en Waterloo. Bonaparte murió allí seis años después.
En el haber de João da Nova no solo está el descubrimiento de Santa Elena, clave por su agua para avituallar a los barcos. A él se debería el hallazgo y denominación en el océano Índico de las islas Agalega, al noreste de Madagascar y al sur de las Seychelles. El nombre no puede ser más evidente y aunque otra teoría dice que proviene de la palabra lusa galé (galera), la República de Mauricio, a la que hoy pertenecen las islas Agalega, cree en su origen gallego.
El músico y comunicador Xurxo Souto incluso ha dejado por escrito su teoría de por qué João da Nova se habría acordado de su tierra al ver esas islas: son dos, alargadas, unidas por una lengua de arena. Como dos de las islas Cíes. Con 26 kilómetros cuadrados, en ellas viven hoy unas cuatrocientas personas.
Las Agalega habrían sido descubiertas por el navegante de Maceda en 1501, en la ida de su primer viaje a la India en cuyo retorno avistó Santa Elena. Pero João da Nova hizo un segundo viaje a la India en 1505. A la vuelta, enfermo y enfrentado con otros navegantes portugueses, permaneció un tiempo en la hoy denominada oficialmente Juan de Nova Island, así, con el nombre en castellano, el apellido en gallego o portugués, la denominación en inglés y paradójicamente propiedad de Francia.
La isla plurilingüe es un pequeño islote tropical de uso militar de apenas 4,4 kilómetros cuadrados en el estrecho que separa Madagascar de Mozambique. Allí rescató a João da Nova en 1506 su amigo Tristán da Cunha, al que se unió en su campaña para crear bases portuguesas en Ormuz y Omán que controlasen el comercio en los mares Rojo y Arábigo.
A João da Nova, por último, también se le atribuye haber alcanzado la mítica isla de Taprobana, de la que ya hablaban los griegos y a la que cantó Luis de Camões ?también de origen gallego, según alguna teoría? en el poema épico Os Lusíadas. Taprobana sería luego conocida como Ceilán y hoy Sri Lanka y para Santiago Prol la llegada del gallego estaría confirmada por la aparición de una inscripción portuguesa datada en 1501, año en el que por la zona solo navegaba él.
João da Nova murió en Cochin, al sur de la India, en 1509. Cinco siglos después de su descubrimiento de Santa Elena, con sellos, monedas y calles en su honor en Portugal y Gran Bretaña, en Galicia se le recuerda con poco más que el libro de Prol y una exposición en el castillo de Maceda. |
|
|
|
|
| JOÃO DA NOVA, O MARIÑO GALEGO AO SERVICIO DE PORTUGAL |
|
Descubriu as illas de Ascensión e Santa Helena
Maceda reivindicou este verán, cunha exposición, que estará aberta ata o 11 de setembro no castelo, a figura do navegante galego João da Nova descubridor de varias illas atlánticas e figura pouco recoñecida en Portugal pero ignorada na Galicia onde ven dándoa a coñecer o investigador Santiago Prol.
Neste ano 2002 cúmprense cincocentos anos da denominada III Expedición portuguesa á India. A inicial é a de Vasco de Gama, o primeiro navegante occidental en abrir unha rota que pasaba cara Asia polo Cabo de Boa Esperanza.
A segunda foi dirixida por Álvares Cabral, e foi a do achado oficial do Brasil, pola coroa portuguesa. A terceira, con menos foguetería histórica, foi a que encabezou João da Nova, que descubriu as illas de Santa Helena e Ascensión, no Atlántico Austral, outro illote máis cativo na canle de Mozambique e finalmente deu coa mñitica Taprobana, despois denominada Ceilán e hoxe Sri-Lanka. Estes achados tiveron menos transcendencia por que a monarquía lusa levaba adiante a que denominaba política do sixilo e tamén polo ?menosprezo manifesto de case toda a historiagrafía lusa que o ninguneou a mantenta ou versionou con certa lenda negra para que Afonso de Albuquerque ?que ata hai ben pouco tivo moi boa prensa en Portugal- saíse indemne dos seus excesos en Oriente?, segundo interpreta Santiago Prol no seu libro publicado en xuño pasado pola Deputación de Ourense, João da Nova. Un mariño galego ao servicio da coroa de Portugal.
Á volta daquela expedición, en 1502, João da Nova foi recibido como heroe nacional e considerado home de máxima confianza, pero a condición de estranxeiro xogou na súa contra, dentro das propias intrigas do estado portugués e houbo quen á altura de 1507 quixo apresentalo como ?felón e desestabilizador?.
O navegante tiña nacido en Maceda entre o 1450 e 1460 sen que se poda precisar a data, e o seu apelido está vencellado coa casa dos Novoa de Maceda, señores feudais que abranxían territorios estratéxicos do bispado de Ourense. As convulsións de finais de século XV lévano a Lisboa, onde aproveitando a permeabilidade entre as nobrezas galega e lusitana fan aparecer en 1490 ao noso mariño como membro da garda persoa de João II, nunha época na que Lisboa era un imenso mercado internacional de redistribución de produtos europeos e africanos e axiña tamén asiáticos e americanos, unha cidade na que asentaban daquela 90.000 persoas incluídos 9.000 escravos.
Santiago Prol desentraña no seu traballo a traxecoria do mariño ourensán, e sobretodo o éxito da súa misión náutica de exploración, moitas veces incógnita por intereses políticos, de espionaxe ou xeoestratexia do imperio portugués. O certo é que a III Expedición que comandou Da Nova, cun grupo de catro caravelas, saiu indemne de toda a enorme travesía e voltou con especiaría e cos novos achados dos que deu conta ao rei Don Manuel.
Coñecedor singular do Océano Índico, João da Nova, pasaba por ser un dos diplomáticos que mellor comprendeu e se adaptou ao trato con aquelas civilizacións, e os datos permiten asegurar que, sendo unha época na que en nome da relixión se premitía case todo, apenas se poden documentar feitos reprobábeis na súa traxectoria.
A morte do mariñeiro macedano produciuse en Cochim (porto da India), non se sabe con certeza se en 1509 ou 1510. As condicións do seu final, dinos Santiago Prol ?semellan pouco dignas para o que representaba como cabaleiro da Casa Real?. O que é certo é que neste ano cúmprense os 500 anos dos seus descubirmentos atlánticos e por sorte non se deixou pasar a ocasión dunha primeira aproximación á súa atractiva biografía.
Xan Carballa ? A Nosa Terra ? Nº 1.046 do 5 ao 11 de setembro de 2002. |
|
|
|
|
| LA EXPEDICIÓN DE JUAN DA NOVA INICIA HOY EL RECORRIDO DE UNAS 3.000 MILLAS |
|
El proyecto prentende recuperar las rutas que siguieron los navegantes portugueses.
?Traer a la memoría los navegantes gallegos?. Ramón M. Lorenzo Martínez, director del Centro Nacional de Información Geográfica, definía así uno de los principales objetivos de la expedición denominada Juan da Nova y que inicia hoy su recorrido en la ciudad portuguesa de Oporto. Dicho organismo es uno de los colaboradores de este proyecto que pretende ?reparar injusticias históricas?, en palabras del principal promotor de la idea, el economista coruñés José Manuel Iglesias.
El nombre de este proyecto Juan da Nova, corresponde a uno de los más destacados marinos gallegos del siglo XV, que descubrió varias islas, tanto en el Atlántico como en el Índico e incluso alguna de ellas lleva su nombre. Los componentes de la expedición y sus patrocinadores explicaron ayer en La Coruña algunos detalles de la iniciativa. Según indicaron, desde Oporto tienen previsto volar a Cabo Verde para regresar desde allí a España siguiendo la ruta conocida como de los portugueses.
La navegación, capitaneada por José Manuel Iglesias, prevé un recorrido de más de 3.000 millas náuticas por la misma ruta que los marinos portugueses realizaban en el siglo XV para subir desde Africa hasta la Península Ibérica al aprovechar la fuerza de los vientos contralisios. ?Dependemos mucho de los vientos para saber el lugar donde vamos a llegar?, dijo Iglesias, que ya protagonizó otras inciativas similares. Gloriana, un velero propiedad del alemán Alexander Reinsch y valorado en 56 millones de pesetas, será el barco en el que naveguen.
Iglesias destacó la importancia de poder contar con la cesión de este barco cuyo dueño ?está entusiasmado con este proyecto?, aseguró.
La Voz de Galicia, 11 de febrero de 1998 |
|
|
|
|
| "TRATO DE RECUPERAR A UN PERSOAXE GALEGO HISTÓRICO" |
|
 O noble de Maceda foi o navegante ó servicio da Coroa portuguesa que deu con Ceylán e descubriu as illas atlánticas de Ascensión e Santa Helena
A pasión pola investigación naceu en Santiago Prol cando foi conscente de que a súa vila natal, Maceda (Ourense), non só foi un florecente condado, senón cuna de relevantes homes ó longo da historia. Un deses personaxes é Joao da Nova, un noble que trala revolta dos Irmandiños tomou camiño cara Portugal donde, logo de facerse un oco entre a nobleza, chegou a ser un mariño ó servicio da Coroa que descubriu as illas atlánticas de Ascensión e Santa Helena, hoxe inglesas, e a mítica Ceylán.
-¿É recoñecido como merece en Portugal?
-Non. A historiografía do país veciño ninguneouno, penso que por un certo sentimento xenófobo e porque houbo interés en ocultalo e en dar versión equívocas del e das súas xestas para favorecer a Afonso de Alburquerque, un navegante ó que os cronistas da época favoreceron ata ocultar os seus excesos sanguentos.
-¿A biografía recuperará a figura deste galego?
-É o que pretendo, porque foi o personaxe máis relevante da historia de Galicia do século XVI. E reivindico a súa inclusión nos libros de historia e textos de ensino medio. Pero non é unha biografía acabada, porque despois de publicarme o libro a Deputación de Ourense soupen que tamén descubriu a illa Trinidade, frente a costa do Brasil.
-¿Por que decidiu investigar sobre el?
-Decateime de que se cumprían 500 anos das súas descubertas, e deixei o traballo que estaba a punto de rematar sobre García Mosquera, un dos precursores galegos, tamén de Maceda.
-¿Foi doado investigar?
-A información está dispersa. En catro anos manexei 170 libros e contrastei datos de 17 webs.
La Voz de Galicia - 23 de diciembre del 2002 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
