Egun on, eta eskerrik asko guztiei, urtero moduan, aurten ere, Fato Cultural Daniel Castelaon ekimenez, Xose Estebezen ezinbesteko bultzadarekin, ta Oiartzungo Udalan laguntzaz, Contxa Murgia Egaña gogoratzeko antolatzen dugun omenaldi xume honetara etortzeagatik.
Bos días e moitas grazas a todos e todas por vir a esta homenaxe que todos os anos por estas datas facemos na honra de Kontxa Murgia Egaña. Para o pobo de Oiartzun é un pracer compartir con vos este intre.
Badira 18 urte gure herriak Kontxa gogoratzen duela.
2000. urteko azaroaren 11n, San Martin egunean, biblioteka honetako sarreran plaka bat jarri zen Kontxaren omenez. Plakak horrela dio: “Etxe honetan jaio zen Kontxa Murgia Egaña, Galiziako abertzaletasunaren aitzindaria izango zen Manuel Martinez Murgiaren ama. Nesta casa naceu Concha Murgia Egaña, nai de Manuel Martinez Murgia, berce do nazonalismo galego”.
Eta, nor zen Kontxa gure omendua? Zein da urtez urte Kontxa Murgia omentzeko arrazoia?
Kontxa Murgia Egaña 1806ko urtarrilaren 29an jaio zen, eta 1854ko uztailaren 13an hil zen Santiago de Conpostelan 48 urte zituela
Bere atta, Murgiatarra, Astigarragako familia noble bateko kide zen. Amaren familiak, berriz, Aizarnazabal eta Zestoa inguruan zuen jatorria, hori ere, izen handiko familiya garai hartan.
Kontxaren aitak, Domingo Murgia Azconobietak, lehiaketa bitartez Oiartzungo San Esteban elizako organojole postua lortu zuen 1797an, eta, hala, Udal artxibategian ageri denez, etxea eta baratza eman zitzaizkion erromesen ospitale zaharrean, gaur egungo bibliotekan. Beraz, hementxe, lau pareta hauen barruan jaio zen 1806an gure omendua, Kontxa Murgia Egaña.
Kontxak 9 urte zituela, aitak Tolosako Santa Maria elizan lortu zuen organojole postua. Hangoa eliza garrantzitsuagoa nonbait, eta hara joan ziren bizitzera. Tolosan Domingo Murgia partidu liberalean erroldatu zen, eta urte batzuk beranduago, beste Gipuzkoar askok bezala, Galiziara ihes egin behar izan zuen bere alaba Kontxarekin. Urte batzuen bueltan, aita itzuli zen Gipuzkoara, baina, Kontxa bertan geratu zen. Han Jose Martinez botikariarekin ezkondu zen, bi seme izan zituztelarik. Horietako bat gazte hil zitzaien.
Beste semea, berriz, Manuel Martinez Murgia, galiziar berpizkundeko (Rexurdimento) pertsonaia handienetarikoa izan zen; besteak beste, historialaria, idazlea, etnografoa, galiziar abertzaletasunaren lehen teorizatzailea eta Galiziako hizkuntza-akademiako lehen lehendakaria.
Galiziar abertzalea Rosalia de Castro poeta ezagunarekin ezkondu zen, hau ere, Rexurdimentoko pertsonaia handia.
Beraz, hori guztia entzun ondoren, Galiziako abertzaletasunaren aintzidaria izan zen Manuel Martinez Murgiaren jatorria Oiartzuarra zela jakiteak ohoretzat hartzen dugu.
Arrazoi ezberdinangatik Kontxa bezalako herritar asko beraien arbasoen jaioterritik urrun bizitu behar izan dute. Galiziarrak, euskaldunak, katalanak, gaztelauak… Beraien sustraiak ahaztu gabe, berezko identitatea duten herriak ulertu eta hoien parte sentituz egoerara egokitu dira.
Jarraian, Jon Maiaren texto batetik hartutako zati batekin eta Davide Cabaleirok egindako beste batekin gallegoz eta euskaraz sortutako poesia bat irakurriko dizuet.
Deixachedes atrás as vosas casas,
Corme, Arzua, Rianxo,
e chegachedes a terras estranas,
Barakaldo, Pasaia, Oiartzun.
Onde non tiñades mais conexión que o traballo.
Lingua e cultura distinta a que traiades nas vosas maletas.
O tempo,
foi o único contimento axeitado para botar raíces,
eta denbora pasatzen joan zen,
zuek hemengo arbaso kasualak izan arte.
Hortik aurrera, hitz berriak,
baserria, herria, sustraia.
Trenak utzi zintuzten herrian,
bihurtu da zuen aberria,
zuek zarete Euskal Herri berria.
Galizia eta Euskal Herria nazioak dira. Nazioa izateko beharrezkoak diren ezaugarri guztiak badituzte. Hala eta guztiz ere, badakigu bertako batzuk ez direla ez galiziarrak edota euskaldunak sentitzen. Zenbaitetan, pertsonak ahulak eta aldakorrak gara, bai, baina aldiz, herriak iraunkorrak dira, eta batzuk historiaren haizea alde izanik, beraien hautsetatik altxa eta piztu daitezkela erakutsi dute. Gure arbasuek gure identitatian, gure kulturan, gure hizkuntzan biziraupeneako indako lanai esker naziyo izaten jarraitzen dugu, ta gure lanai ta datozen belaunaldiyen lanai esker lortuko dugu gure naziyuen biziraupena ta askatasuna.
Bukatzeko esan, denok badakigula, hizkuntzan daudela gure naziotasunaren elementu nagusiak. Beraz jarrai dezagun egunero, momenturo, gure HIZKUNTZA maitatzen eta, noski, erabiltzen.
VERBAS NA OFRENDA FLORAL EN HOMENAXE A CONCHA MURGUÍA (10-2- 2018)
Egun On denori:
Ongi etorriak e eta eskerrik asko etortzeagatik ekitaldi honi.
Gaur, urtero bezala, ospatzen dugu Kontxa Murgiari omenaldia bi mila urtetik.
“Esker oneko izatea, ongi jaiotakonea da”, esaldi zaharra da. Horregatik, Oiartzungo Udaletxeari, bereziki, Jesux Leonet, alkate jaunari, Iosune Cousillas, Kultura zinegotzari, eta Joxan Eizmendi, kultur teknikariari eta Xabier Iragorri, alkate ohiari, esker bero-beroak nere partetik, Fato Cultural Daniel Castelaoren eta Galizaren izenean ematea nahi dizkiet. Ere bai, eskerrak bero-beroak musikalariei, Davide Cabaleirori, Haizea Lekuonari, Oihane Mitxelenari, Edurne Saizari, idazle Antton Kazaboni, Lartaun Txistulari taldeari eta Trisquele taldeari.
Herri honetan Galegok bizitzen garen Eukal Herriari esker sakona ematea behar diogu. Euskal Herriak ogia, lana, etxea, familia eta maitasuna denbora beltzetan galegoei eman dizkigu. Xabier Amuritza berstsolariak arrazoia zeukan, hau esaten zuenean:
“Galizan sustraiak,
adarrak Euskadin,
Zuhaitz bikainagorik
ez ziteken egin”,
Iaz hitz egin nuen Castelaori buruz, kultura galegoen hemeretzigarren mendean pertsonai garrantzitzuena. Aurten aukeratu nuen beste pertsonai bat, ia ezezaguna, baina oso garrantzitzua ere bai: Alexandre Bóveda.
Alexandre Bóveda Ourensen jaio zen 1903an eta A Caeiran, Pontevedra ondoan, fasxistek fusilatu zuten1936ko Abuztuaren 17an. Momentu hontan Alderdi Galegistaren Idazkaria, abertzale zinezkoa, pakegille pensamentuz eta bihotzez eta oso kristau aurrerakoia zen. Alexandre Bovedaren hilketa Martiri Galegoen Eguna da. Galizan 1936ko hiru hilabetean fascistek 5.000 pertsona hil zituzten.
Naceu no seo dunha familia humilde, pois o seu pai incluso estivo emigrante en Bilbo e retornou a Galiza. Estudou peritaxe mercantil na Coruña por libre e empezou a escribir no xornal La Zarpa, de Ourense, onde se deu a coñecer como un grande comunicador. Sacou por oposición unha praza en Madrid e rexeitou alí unha praza no ministerio para traballar na delegación de Facenda en Ourense e máis tarde na de Pontevedra como xefe de contabilidade. Entrou en contacto con Castelao e Lousada Diéguez, que estudara en Deusto e tiña unha grande admiración polo nacionalismo vasco. Era moi aficionado ao fútbol e cantaba de tenor na Coral Polifónica. Viaxou a Euskadi para coñecer o funcionamento das Caixas de Aforro co gallo de fundar con outros a de Pontevedra. Casou en 1930 con Amalia Alvarez Gallego, de familia galeguista, coa que tivo 5 fillos, a última póstuma. É a única, que aínda vive, tamén chamada Amalia. Foi o impulsor do Estatuto de Autonomía de Galiza e o redactor do texto, sobre todo a parte fiscal e financeira, xunto ao seu íntimo amigo, o republicano, galeguista e profesor da Universidade de Santiago, D. Enrique Rajoy Leloup, o avó de Mariano Rajoy, que sería depurado da cátedra co gallo da Guerra Civil polas súa ideoloxía, vivindo case na miseria.
Foi o redactor do texto do Pacto de Compostela ou Galeuzca, asinado en Santiago o 25 de xullo de 1933 e ratificado en Bilbo o día 30 do mesmo mes. Pola banda vasca asinárono Manuel de Irujo, Joseba Rezola, polo PNV, e Andrés Perea Gallaga, por ANV.
Sería desterrado a Cádiz en 1934, durante o bienio dereitista, como consecuencia da Revolución de outubro e regresou en 1935.
Tivo moita amizade con importantes líderes do nacionalismo vasco, sobre todo con Joseba Rezola, Manuel de Irujo e Telesforo de Monzón.
Cando se produciu o Alzamento de 1936, foi apresado, sometido a un xuízo militar sumarísimo e condenado a morte por o delito de “traizón e rebelión”. O mundo ao revés, os que se sublevan acusan de rebeldes aos que mantiñan a legalidade.
Hai dous textos de Alexandre Bóveda que definen o seu pensamento, a súa actitude vital e os seus valores: dignidade, respecto, coherencia, compromiso, honradez, honestidade, ausencia de xenreira, altura e firmeza morais, amor á patria, grandeza de espírito, defensa da liberdade, da concordia, da xustiza, da paz e solidariedade internacional, valores que deberíamos seguir os que nos consideramos patriotas. Estes dúas declaracións de Bóveda sempre me impresionaron. A primeira, pronunciada o 13 de agosto de 1937, diante do remedo de Tribunal que o xulgou.
“Mi patria natural es Galicia. La amo fervorosamente. Jamás la traicionaría, aunque me concediesen siglos de vida.. La adoro más allá de mi propia muerte. Si entiende el Tribunal que por este amor entrañable debe serme aplicada la pena de muerte, la recibiré como un sacrificio más por ella. Hice cuanto pude por Galicia y haría más si pudiera. Si no puedo, hasta me gustaría morir por mi patria. Bajo su bandera deseo ser enterrado, si el tribunal juzga que debo serlo”.
Outro dos textos está vinculado co Galeuzca de 1933. Foi un chamamento, redactado por Alexandre Bóveda, Secretario Xeral do PG, que enviou ó xornal nacionalista de San Sebastián, EL DIA, para que os galegos residentes en Euskal Herria votasen a prol do Estatuto Vasco no referendo que se ía a celebrar o 5 de novembro de 1933. (EL DIA, 1-XI-1933, p. 2). Tamén apareceu no “PUEBLO VASCO”, cuxo propietario e director era o oiartzuarra D. Rafael Picabea, que asinaba as súas colaboracións co seudónimo “Alcibar”. Finou no exilio, en París, en 1946.
"A PROL DO ESTATUTO VASCO. O PARTIDO GALEGUISTA AOS GALEGOS RESIDENTES EN EUSKADI.
IRMANS:
O Partido galeguista-vangarda da Galiza ergueita e renacente-en Asamblea extraordinaria tida en Compostela, acordou, antre vitores e aprausos afervoados, dirixirvos un chamamento quente e garimoso pra que no día 5 de novembro, nise Dia Grande pra Euzkadi, votedes como un soio home o Estatuto disa Terra irmán donde vivides e traballades.
Os galegos, espallados baixo todolos ceos, fillos d-unha Patria escravizada que loita n-iste intre historico polo preciado ben da sua libertade, temos a obriga de ser soldados xenerosos e leaes da libertade de todalas Patrias. Alí onde un Pobo loite polo soerguemento da sua persoalidade nazonal, os galegos debemos ser os seus primeiros e máis esforzados paladins. Tal é a obriga de todo bon galego, en quen os alleos han de ver sempre a personificación das nosas virtudes raciaes.
E ista obriga é ineludibel no caso da nosa irmán Euzkadi. Patria prócer e patriarcal como a nosa; como a nosa sortida polo esforzo rexo do campo e do mar; c-unha tradición democrática groriosa, enreixada tamén ao longo de moitos séculos, ha de ser, con Catalunya e Galiza, n-ista hora de crisis, espranza d-unha nova Hispania, basada en principios máis xustos e xenerosos de paz e de concordia, posibres soio no acorde maxestoso das nazonalidades naturaes, onde a Lingua, a Raza, a Xeografia e o Traballo son vencellos eternos de Fraternidade.
Eisíxevolo tamén a vella amizade das duas Patrias irmáns, intensificada derradeiramente polas comúns arelas de libertade.
Amizade selada non somentes no perímetro peninsular, senón tamén nos núcreos de emigrados de alén-mar.
¡Amizade que ten de frolecer puxantemente o Día do Plebiscito do Estatuto Vasco, data groriosa de Euzkadi, na que Galiza, dinamente representada por vosoutros, quér participar!
¡IRMANS NA TERRA!
¡Que endexamais os patriotas de Euzkadi teñan que decir de vos que fúchedes desleaes coa hospitalidade, co traballo e co pan que co-eles compartides!
Galiza, a Nai garimosa cuia lembranza levades nos ollos e no esprito, namentras agarda cobizosa a hora da sua propia libertade, pídevos afervoadamente a que axudedes a Euzkadi a conquerir a súa.
¡VOTADE TODOS O ESTATUTO DE EUZKADI! ¡IRMANS NO ESPRITO!:
Como si da nosa Galiza se tratase, procurade con todo o voso esforzo pra Patria irmán.
!TERRA E LIBERTADE! . Galiza, outono do 1933”
“É mellor levar a patria no corazón, para que nos acompañe a todas partes, e sentila con delicia, sen tristuras crepusculares” (carta de Castelao no exilio, dende Paris, 18-xullo de 1947, a Silvio Santiago, en Caracas).
Tiven a inmensa sorte de nacer nunha pequena vila, dunha pequena nación, Galiza, cas fronteiras ó alcance da mao, dende o Cebreiro a Compostela. Os vascos adornan tamén outra pequena patria, a cabalo dos Pirineos, dende Uztarroz a Berguenda. Dentro dos nosos países habitan uns homes e mulleres que case nos vemos acotío, falámonos tódolos días e imaxinámonos tódalas noites. As persoas non temos xeralmente capacidade emotiva de longo alcance. O patriotismo é un sentimento tan intenso como para ser dabondo extenso. Ten tanta calidade que non precisa moita cantidade. Séneca dicía:”nemo quia patriam magna est amat, sed quia sua”, “Ninguén ama a súa patria, porque é grande, senón porque é a súa”.
Nada máis por hoxe. Que vos preste ben o refrixerio, que comamos perdices e que nos vexamos sans e rexos o vindeiro ano neste mesmo lugar, pois ningún de nós ten presa por viaxar á outra beira, entre outras razóns, porque a viaxe hai que facela en coche fúnebre. Sería un bo sinal non facer esa viaxe, sinal de que vivimos, que non é pouco.
Ondo izan, txintxo ibili eta ikusi arte.
Xosé Estévez.
Egun on, eta eskerrik asko guztiei, urtero moduan, aurten ere, Fato Cultural Daniel Castelaon ekimenez, Xose Estebezen ezinbesteko bultzadarekin, ta Oiartzungo Udalan laguntzaz, Contxa Murgia Egaña gogoratzeko antolatzen dugun omenaldi xume honetara etortzeagatik. 
