|
|
|
|
|
|
| Épica de Iria, neofalante |
|
Épica de Iria, neofalante (I)
28.12.2007 Unha persoa educada en castelán que decida pasarse ao monolingüismo en galego percibirá no seu contorno actitudes de prexuízo contra a lingua
XABIER CORDAL
Abonda consultar unhas cantas páxinas do rico e extenso blogomillo e sumalas ás experiencias que todos temos oído relatar -cando non as sufrimos en propia carne- para repararmos en que calquera neofalante se enfronta ás mesmas situacións, especialmente na Galicia urbana.
A pequena historia comeza máis ou menos así en termos estatísticos: un rapaz ou rapaza criados en castelán marcan un día no calendario para comezar a usar en exclusiva o noso idioma.
Parte da familia, con probabilidade os avós, aínda fala galego, e algún dos pais chapúrrao esporadicamente, pero á nena ou neno nunca se lle falou galego na casa. Nin sequera fixo falta aclarar con antelación esa conduta familiar. En Ferrol, ou en Vigo, ou na Coruña, educar os fillos e falarlles castelán considéranse sinónimos desde hai moitas décadas.
No entanto o rapaz, ou rapaza (imos chamala Iria, un supoñer) decide fixar o día en que se converterá en galegofalante tras algunhas semanas ou meses de perfeccionamento nos ambientes que axudaron a tomar esa determinación.
Xusto ao comunicar durante unha conversa informal a súa intención de facerse monolingüe, Iria empeza a notar estrañas reaccións no contorno e detecta actitudes que até daquela lle pasaran desapercibidas.
A disuasión
Varias persoas do ambiente familiar, do círculo de amizades -ás veces amizades íntimas- intentan disuadila, como se se tratase dunha expedición á Antártida. Dado que non resulta politicamente correcto atacar o idioma, a estratexia negociadora básease en proclamas de riqueza cultural e atención á diversidade: "ao fin, somos bilingües, non?", "ninguén che quita de falar, eu tamén falo algunhas veces, pero non entendo o de usar só o galego". Adoitan afirmar iso, con pasmosa naturalidade, persoas de instalación exclusiva na lingua prestixiada socialmente.
O período disuasorio pode durar desde as declaracións iniciais de intencións até as primeiras semanas. Cando o neofalante manifesta a suficiente coherencia e a súa conduta indica que a mudanza de idioma non terá retorno, a estratexia cambia do pacifismo culturalista ás insinuacións de bloqueo social, económico e mesmo afectivo: "así non vas ir a ningún sitio, ninguén se pecha desa maneira", "non sei o que gañas ti con esa fixación", "en moitos traballos non te van querer", "han fuxir de ti os mozos".
A fase máis dramática culmina con argumentos ad personam: "que te cres, máis intelectual así?", "que pasa, queres parecerte a fulana de tal?", "non te dás de conta que hoxe só o falan radicais e pailáns?".
Por fortuna, o acoso acaba desaparecendo e sempre se ve amortecido por intervencións doutros familiares e amigos que apoian a opción monolingüe. No edificio e no contexto onde Iria estuda xa se correu a voz. Os ecos disuasorios manteranse aínda durante meses, pero de feito está próxima a encetarse a segunda etapa.
Fase hermenéutica
Agora o que lle cómpre ao contorno castelanfalante, por moito que non todo el sexa hostil, é coñecer as razóns polas que Iria se pasou ao galego. Trátase o noso idioma como un obxecto tóxico, coma unha infección de leve a grave segundo o grao de prexuízo que se teña contra o idioma de Rosalía.
Nas mentes máis reaccionarias, (para as cales "bilingüismo" só pode significar que "o outro" idioma estea ben lonxe) hai tres explicacións: primeira, pouco probable: as estadías na aldea acabaron contaxiándoa -un mozo, unha panda de amigos- e Iria non dá diferenciado correctamente a realidade do folclore.
Segunda: Iria foi vítima dun lavado de cerebro por parte de nacionalistas radicais e debemos confiar en que o andazo acabe remitindo baixo a forza do pragmatismo, que sempre se expresa en español.
Terceira: Iria quere ser escritora ou padece esnobismo cultural. Algúns veciños chegarán a preguntarlle directamente, cando vaia no ascensor, os motivos do cambio.
Iria non comprende o rebumbio que se montou ante un acontecemento tan trivial, nin o repentino cariz ideolóxico que semella tinguir de súpeto o ambiente cada vez que abre a boca, descubrindo insospeitadas retesías no até a altura afable tendeiro.
Ás veces leva incluso peor as mostras de apoio ca as impertinencias: "aaai, así que agora falas galego, ehh? Que riquiña!". "Iria, coñecémonos desde nenas e aínda que fales en galego todo o tempo, eu vou ser túa amiga igual".
Épica de Iria, neofalante (2)
Os combates diarios aos que unha rapaza debe enfrontarse para recuperar a raíz lingüística dos seus avós permítelle descubrir unha nova paisaxe
XABIER CORDAL
A pequena historia de Iria é a de moitas neofalantes da Galicia urbana. A determinación de vivir en galego provoca estrañas reaccións no contorno e fai emerxer actitudes que até daquela lle pasaran desapercibidas.
Iria anota, coma un entomólogo, curiosas condutas asociadas ao uso sen complexos do idioma. Despois de aturar unha primeira fase na que varias persoas monolingües (en castelán) tratan de convencela das excelencias do bilingüismo, comproba que a corrección política pode agriarse e pasar ao ataque persoal. Cumpriulle paciencia para afrontar o ruxe-ruxe no vecindario sobre os motivos da súa mudanza de idioma. E séntese orgullosa, asemade, cando entra nun comercio e se dirixe aos dependentes, cando lle piden a hora, cando un turista lle pregunta por algunha rúa. Lembra os versos do Leo: agacharlles a lingua aos visitantes sería como quitar a catedral do Obradoiro e poñer a de Burgos.
A tradutora simultánea e o efecto eco
O seu amigo Xoel, que ten un blog divertidísimo, xa lle contara divertidas historias sobre o que el bautizou como a tradutora simultánea e o efecto eco (denominación fantástica, sen dúbida, para un grupo de pop). A cousa é que nun sitio calquera, non sei, nunha oficina, lle preguntan ao Xoel como se chama. El responde. Daquela actívase un mecanismo instalado, semella que con exclusividade, no cerebro dunha porcentaxe significativa de falantes de español. O mecanismo devolve o seu propio nome, traducido. El repite: Xoel. A tradutora automática insiste en repetir a operación. Xoel vese obrigado a facer o mesmo mantendo as regras de cortesía: "Non, mire: Xoel. É Xoel". Aí as posibilidades bifúrcanse. Unhas veces caen alegremente da burra, "Ah, Xoel!!", como se non oísen ben nas dúas primeiras pronunciacións, e iso que o Xoel ten unha voz ben clara e bonita. Outras acaban por dicilo na versión orixinal, mais con rostro de desagrado, como se o rapaz buscase un desafío de incalculables efectos: "Xoel, eh? Con X? Vale.". Na modalidade de máxima estulticia chegan a preguntarlle cómo se escribe, algo que de seguro non farían se chamase John ou Vanessa.
O efecto eco, variante hostaleira do tradutor simultáneo, si que o experimentou Iria ao vivo. Funciona preferentemente nos bares, aínda que manifesta inclinación especial polo café con leite. Ti sentas nun bar, saúdas, sorrís e limítaste a pedilo: "Un café con leite". Por fortuna non ocorre sempre, incluso hai semanas nas que non ocorre. Porén, no momento máis inesperado pode activarse unha conversa de escaso rendemento intelectual: "Ola. Un café con leite, por favor." "¿Un café con leche?". Silencio pequeno. "Si, iso. Un café con leite." "¿Con leche?", teiman. Seguramente aquí non quedaría mal algunha expresión grosa. Iria contense. "Con... leite". Nalgunha ocasión parécelle que esa aparente deformidade da comunicación entre as persoas podería durar até o infinito.
O experto
Iria foi inducindo esta figura, o experto, a partir dun bo mangado de conversas nas semanas de estrea como galegofalante. Adoita ser masculino. Anda entre os corenta anos de idade e a etapa da xubilación. Nótaselle que falou galego desde cativo e que se viu na obrigación de eliminalo da conversa pública ao emigrar á cidade. Iria pensa comentarllo ao Xoel polo messenger. Cando parola na rede co seu colega adoita acabar xurdindo algún debate sobre o difícil que resulta interpretar a psicoloxía lingüística deses galegos -por desgraza, especie moi común- que nunca deixaron de verse como seres inferiores.
O experto pode ser un tío segundo, o carniceiro de toda a vida, o señor do taxi. Ao escoitar a Iria non mostra hostilidade, senón un sorriso displicente. Non se dirixe a ela en galego. Utiliza un castelán de fonética que resultaría opaca aos falantes nativos e inicia o contacto con sutileza discutible: "Ti falas sempre galego, verdade?" ou "Ti es unha rapaza moi galeguista, eh?". Iria considera as razóns polas que falar decote en castelán non significa ser un señor moi españolista. Queda a cavilar se, ao fin, as frases para establecer contacto merecen resposta ou se se tratan apenas, como teme, dunha introdución.
"Pois eu mameino desde neno", continúan. "A ti ben se che nota que acabas de aprendelo hai pouco, ou?". Iria acomódase e pon o queixo sobre a man. "E non che pareza mal, porque non te critico a ti, eh? O que digo é que o galego que inventan por aí adiante non che é o meu, o do meu pai. Ese si que era..." -o experto non se baixa do castelán- "...e ben, si, préstame ver os partidos na galega, e os telexornais e o Luar e algunha cousiña, pero co galego non se vai a sitio ningún. Dígocho eu, que estiven en Luxemburgo cinco anos.".
Tentar atopar fases de coherencia nun discurso así é esgotador: o galego "normativo" é tan pobre que o entenden os de fóra, aínda que el non o pilla ben; o "seu" galego éche bah, cousa despreciable, castrapo, aínda que moito máis enxebre ca o da tele. Ademais en ningún caso o feito de falar galego -segue o experto- supón ser máis galego ca outra persoa. Por outra banda, e xa postos, el é bastante máis galego ca eses que usan o idioma "por distinguirse"; el mamouno de cativo e naceu na aldea; etc. O señor, xa francamente entusiasmado, culmina a jam session sociolingüística examinando a Iria de léxico ("ti sabes como se di tal cousa en galego de verdade?") e remata desexándolle boa sorte, como se se encamiñase a unha arriscada misión.
Sobre o futuro, o experto mostra un continuo escepticismo. Ela xa aprendeu que a batalla do idioma precisa a actitude contraria ao escepticismo, e cando se despide do home repasa mentalmente as medidas que o goberno autonómico segue sen tomar para que polo menos deixe de sentirse estranxeira no seu propio país.
Iria, así e todo, está contenta. Foi comprobando como a paisaxe ao seu arredor muda, faise viva e gaña volumes e cores insospeitadas. Ela, que se enganchou con entusiasmo ao idioma dos seus avós, ao das nenas que a ensinaran a nadar en Louro, ao das primeiras lecturas con Agustín Fernández Paz e Fina Casalderrey, á lingua tranquila e profunda de Narf (gústalle tanto que está por lle escribir un correo electrónico), á de Xoel e Paula e Tania, cae pouco a pouco na conta de que efectivamente a esperan moitos pequenos combates diarios. E no lado positivo do conflito, o lado que constrúe, moitas máis razóns para sentirse orgullosa.
|
|
|
|
|
| 2 Comentario(s) |
|
|
|
|
|
|
|
| Deixa o teu comentario |
|
|
|
|
|
