Están a nubes chorando
Por un amor que morréu
Están as ruas molladas
De tanto como chovéu (bis)
Lela, Lela,
Leliña por quen eu morro
Quero mirarme
Nas meniñas dos teus ollos
Non me deixes
E ten compasión de min
Sen ti non podo
Sen ti non podo vivir
Dame alento da túas palabras
Dame celme do teu corazón
Dame lume das tuas miradas
Dame vida co teu dulce amor (bis)
Lela, Lela ...
Sen ti non podo,
Sen ti non podo vivir.
Narrativa
Os ruíns, 1936 (relatos)
El crimen de la isla verde, 1941
En el pueblo hay caras nuevas, 1945 (novela en castelán, finalista do Premio Nadal)
Una cabaña en el cielo, 1952
Las estatuas no hablan, 1955
Crecen las aguas, 1956
A pega rabilonga e outras historias de tesouros, 1971 (narrativa infantil)
Poesía
Abril, 1932
Poemas de ti e de min, 1949 (poemario co seu irmán Emilio Álvarez Blázquez)
Roseira do teu mencer, 1950 (poemario)
Cancioneiro de Monfero, 1953 (poemario)
Romance do pescador peleriño, 1954 (poemario)
Escolma de epigramas, 1968 (poesía)
Canle segredo, 1976 (escrito en 1954) (poemario)
Ensaio
El libro del por qué?, 1945
Arquitectura rural gallega. Un plano de Fray Manuel Caeiro, 1948
Industria paleolítica de la comarca de Tuy, 1949
Vigo, 1950
Romerías gallegas, 1951
O vencello espiritual dos Fisterres Atlánticos, 1951
Industrias paleolíticas do Baixo Miño, 1952
Escolma de poesía medieval, 1975
Escolma de poesía galega II: A poesía dos séculos XIV a XIX, 1959
Teatro
El zapato de cristal, 1947
Los pazos altivos, 1947
Premios
Finalista do premio Nadal en 1945, coa novela En el pueblo hay caras nuevas.
Premio Historia dos Xogos Florais de Vigo (1950).
Primeiro premio de poesía no Concurso dentro de Fillos de Vigo (1954).
Premio Pondal de poesía do CEBA (1954).
Premio Peréz Galdós de novela (1955).
Premio Biografía da Asociación da Prensa de Vigo (1958).
Premio Ramón Mourente (1960).
Premio Valle Inclán nos Xogos Florais Minho-Galaicos (1960).
Premio de novela López Cuevillas no I Certame Literario do Miño celebrado en Lugo (1960).
Premio especial Blas Agra sobre a historia do periodismo vigués (1960).
Premio Álvares García de biografía (1961).
Premio Josefina de Lema (1961).
Premio Enrique Lorenzo Docampo (1962).
angeles e tania
X. L. Méndez Ferrín Non constutirá unha creba da reserva académica o divulgar que X.M- Álvarez Blázquez foi elexido por unanimidade a persoa á que lle vai Galicia consagrar o Día das Letras. Se cadra nesta coincidencia influise o feito de que, entre todos os méritos sobrados de vez para esta memoranza, a figura de Xosé María apresentou en vida un que o facía especialmente simpático de portas adentro da corporación: era o modelo perfecto do académico da Galega, ou sexa un académico exemplar. Unía a erudición coa verdadeira sabedoría; a facultade lírica coas dotes que lle permitían unha prosa musical, harmoniosa e transparente; a perspicacia na crítica literaria co rigor na investigación histórica e prehistórica; unha actividade editorial que abriu fronteiras no plano da planificación innovadora cunha visión do marketing do libro galego que levou este a ser lido por moitas máis persoas de que nunca fora na súa historia; unha oratoria didáctica, precisa e sinxela cunha conversa informal que raras veces deixaba de constituír lección maxistral. O texto da proposta de Xosé María A. B. para o Día das Letras Galegas (espero non ofender tampouco agora o Sixilo académico) foi asinado por Luz Pozo Garza, Victor Fernández Freixanes e Darío Xohán Cabana Ianes. O seu texto dá conta cabal da magnitude do vulto intelectual de X. M. Álvarez Blázquez e faime pensar en que aqueles que este ano van investigar e divulgar a obra do autor celebrado teñen un enorme traballo por diamte. Porque el foi certamente un polígrafo, aínda que así mesmo persoa cordial, aberta e desprendida que andou pola vida a distribuír favores intelectuais e de todo tipo. Por cima, Xosé M. Álvarez Blázquez foi un galeguista do xénero dos que Castelao consideraba "inatacables aos ácidos e infusibles ao soplete"...
Penso eu que a dedicación de X.M. Álvarez Blázquez á historia da cidade de Vigo e da Terra de Turonio vai dar lugar a unha nova atención proxectada sobre o noso autor desde o punto de vista dos estudos locais. Isto será sen dúbida mostra da vitalidade que estes están a demostrar en todo o País que media entre o Miño e a Ría do Sul de Galicia, cuxa capital é Vigo. Do mesmo xeito que unha liña de investigación dirixida á familia literaria e artística dos Álvarez, fundada na segunda metada do século XIX por Emilio Álvarez Giménez, avó de Xosé María, poderá deitar luz sobre a historia cultural e literaria contemporánea. De min sei decerlles que fun iniciado á idade de quince anos na lectura dos poetas trobadores galegos da Idade Media pola lectura e estudo da Escolma de Poesía Galega I de Xosé M. Álvarez Blázquez, editada en Vigo por Galaxia e con prólogo de M. Rodrigues Lapa. Sempre lle estiven moi agradecido
Daniel lópez Pérez
Xosé María Álvarez Blázquez naceu en Tui o 4 de febreiro de 1915, terceiro dos seis fillos, todos homes, do médico pontevedrés Darío Álvarez Limeses e de María Blázquez Ballester, procedente dunha familia colonial cubana. Seu avó paterno, Emilio Álvarez Jiménez, sanabrés de nacemento e moi viaxado antes de aveciñarse en Pontevedra, foi o primeiro escritor en lingua galega da familia, coa obra de teatro histórico María Castaña ou unha revolta popular; seu tío e padriño Xerardo Álvarez Limeses sería o segundo, e proporcionaría, co título do libro dos seus versos, nome para a chamada promoción de Antre dous séculos. Dos seus irmáns, Celso morreu de mozo, e Alfonso, home culto e encantador, abstívose coidadosamente de deixar obra pública; pero Darío, o máis vello, médico coma o pai, foi tamén escritor, agudo ensaísta e conferenciante; Emilio, fino prosista e excelente poeta, deixou unha obra avara pero de gran calidade; e Álvaro, o máis novo, foi un notable artista plástico, creador do pioneiro obradoiro Serigrafía Galega.
-Veña pra acá,afiador,
afíe a navalla miña.
Teño festa na Virxe
de facer trinta feridas!
-Xa fican poucas navallas,
rapaz, pra malinxe miña.
Roúbaas a Garda Cevil
aos mozos nas romarías!
-Afiador, peleriño
de corredoiras e vilas
cando non tes que afiar
¿que fas?
-Afío cantigas.
Polo laranxal,
tres avelaíñas andan a voar.
Unha, dúas, tres,
de presa que voan, vense e non se ven.
Polo laranxal,
tres avelaíñas andan a chuchar.
Unha, dúas, tres,
de tanto que chuchan, borrachas de mel.
¡Caídas no chan,
tres avelaíñas polo laranxal!
Elexía a unha muller do campo
Pepa de Cascallar, eu ben quixera
agora que xa estás ? cinza na cinza ?
a descansar para sempre, dar ao mundo
razón cabal de ti.
Lle falarías
daquelas duras mans, rexas gadoupas
para termar do legón e da manceira,
mans de escrava da terra,
non afeitas a máis regalo e minimo
que o dos ubres das vacas? Eu louvaría
aquiles pés ispidos, mouros, fortes,
coma poutas de boi, que agatuñaban
polos montes atal que dous teixugos.
Teus pés de ferro, ai Pepa!
E logo, si tivese a gracia que me falla,
eu faría un retrato verdadeiro
da tua face ?que che estou lembrando
ao craro sol do meu ollar de neno!-
Que estrana face a túa, tan laida e tan amiga,
enrugada e escura coma codia de broa!
Aquila face dos olliños pitos,
dos beizos murchos, dos cabelos raros,
dos catro dentes e do narís torto.
Aquila face, a, Pepa!
que á nosa nai lle daba cuasi espanto
e a nós, os nenos, nos aloumiñaba?
Porque eras ti, Quero que agora o saibas,
agora que xa podes escoitarme,
a fala cariñeira do misterio
que enchía os nosos corazóns inxeles.
Cando, á noitiña, viñas ti co leite,
ouveada de cans polos camiños,
xa o sono que nos tiñan derrubados
fuxía, coma o fume do fumeiro.
E ti falabas?
Ben escoito aínda
o parolar aquil, tan suspirado,
que a nosa nai segía blandamente
co asentimento da fermosa testa.
-Ai, señora, parécelle unha historia!
Non se pode crer?
Pero sabías
que todo acreditábamos os nenos?
Pepa de Cascallar, eu ben quixera
pagarche, ao cabo d etan longo tempo,
o falar cantareiro que aínda sinto
cando, ás veces, a vida se me fende,
sin eu pensalo, por mitá do peito!
ENTREVISTA:
Xosé María Álvarez Cáccamo
Por Xan Carballa
"Meu pai era un curioso absoluto, un activista cultural"
O recén elexido pola Academia Galega para protagonizar o Día das Letras de 2008, Xosé María Álvarez Blázquez (Tui, 1915-Vigo, 1985), é un dos elos da estirpe literaria e artística que arrinca co seu avó Emilio Álvarez Giménez, segue co seu tío Xerardo Álvarez Limeses e se prolonga hoxe nos seus fillos Alfonso, Celso e Xosé María Álvarez Cáccamo, con pólas familiares diversas nas artes plásticas. Xosé María é quen nos destece parte da biografía do polifacético Álvarez Blázquez, que ao seu labor como escritor sumou un intenso traballo de editor á fronte das Edicións Castrelos, que contaban no seu catálogo nos anos finais do franquismo coa popularísima colección O Moucho.
Pregunta. A relación de Xosé María Álvarez Blázquez con Tui é central por dramáticas razóns familiares, alí viven cando en outubro de 1936 os sublevados fusilan a seu pai o doutor Darío Álvarez Limeses, e finalmente todos teñen que marchar.
Resposta. Alí vivía a familia e despois de matar ao avó a vida en Tui fáiselles moi dura, pola memoria do que acontecera e porque tamén se sentían algo acosados. Daquela hai un militar cabrón que os visita ás noites para tomar café e 'consolalos'. Isto quizais é anecdótico, pero o certo é que o clima fascista na vila é moi intenso e facíaselles irrespirábel. Papá non quixo nunca volver e só o fixo de visita nos anos 80 porque tiñan unha casa alí os meus tíos Darío e Carmiña. A memoria de Tui producíalles tristura e andaban pola rúa os mesmos que levaran o pai á morte. Casualidades: o día que, morto Franco, se fixo en Tui unha das primeiras homenaxes no Estado ás vítimas da represión, enterraban tamén a un dos delatores.
P. Tui será un dos centros da homenaxe do 17 de maio de 2008, cumprirase ao final unha sorte de xustiza poética?
R. En certa medida porque aínda en Tui permanece moita oposición á restauración da memoria histórica e toda aquela dor vai reaparecer dalgún xeito e nalgún discurso. Pero tamén en Vigo, onde viviu a maior parte da vida e era cronista oficial da cidade, haberá actos.
P. Seu pai era poeta e novelista, con obra tamén en castelán, pero ademais era libreiro, editor de éxito, investigador e iso que tanto parece doutra época, un polígrafo erudito. Que destacaría na homenaxe?
R. Cuantitativamente dedicouse máis á narrativa que á poesía, e maiormente en castelán até unha certa altura da vida, con catro novelas, unha delas En el pueblo hay caras nuevas finalista do primeiro Premio Nadal, o que gañou en 1945 Nada de Carmen Laforet. Pero eu definiríao como un activista cultural entregado a moitas facetas e que gustaba de todas elas. El dicía que a súa curiosidade abranguía todo: historia, arqueoloxía, estudos literarios, medievais sobre todo, libreiro, editor, coleccionista de amplo espectro... e a todas esas causas se entregaba. Non sabería destacar ningunha porque todas foron por etapas. A de narrador en castelán esgotouse e a de editor tivo dúas fases consecutivas (Monterrey e Castrelos) que apenas lle deixaron tempo para outras arelas que as de investigación. A súa poesía publicada é da década dos 50 e a narrativa en galego é pequena, aínda que algunhas das súas investigacións toman forma de libro na Colección O Moucho, e aparecen con pseudónimo ou de autoría anónima.
P. Monterrey era unha editorial de bibliófilo pero Castrelos foi un auténtico bum editorial dos anos 60, con títulos de auténtico éxito como a edición do Catecismo do Labrego de Lamas Carvajal. Toda a colección O Moucho foi un asombro tamén pola súa diversidade, dos chistes de Quesada ao Retorno a Tagen Ata de Ferrín.
R. Monterrey fíxoa en sociedade con Luís Viñas Cortegoso e era de tiradas moi curtas e edicións exquisitas. Castrelos xa foi a súa editorial, co apoio económico inicial da familia, e desde dúas coleccións Pombal e O Moucho, que era a que tiña vocación popular, con literatura e obras en galego de divulgación. A primeira pedra de Castrelos fóra tamén unha publicación con vocación de gran difusión, os Cuadernos de Arte Gallego. Papá chegara a montar unha rede de ventas fóra dos circuítos dos libros, basicamente polas feiras, nas que colaboraran entre outros un grupo de cregos progresistas.
P. Como era a súa posición no magma cultural galeguista nucleado arredor de Galaxia?
R. El foi fundador de Galaxia pero nada máis, o que participou máis alí foi o seu irmán Emilio. Castrelos era en certa maneira a competencia, e aínda que tiña boas relacións, el sen estar enfrontado non pertencía a ese mundo ideolóxico, non era un 'galáctico', ía por libre.
P. Seu pai é tamén recuperador e editor dun dos grandes libros de memorias do drama do 36, O siñor Afranio ou como me rispei das gadoupas da morte, a épica fuxida do deputado Antón Alonso Ríos.
R. Nunha viaxe a Bos Aires a dar conferencias, atopouse con Alonso Ríos e aínda que o coñecía de Tui, daquela aínda meu pai era un mozo. Citouse con el en días sucesivos e convenceuno de que escribise aquel caudaloso relato oral. Así foi que un día recibiu o manuscrito que meu pai prologou e anotou coa súa propia investigación sobre o que pasara con tantas persoas que Alonso Ríos citaba desde a outra beira do mar sen saber o destino das súas vidas.
P. Outro libro con sorte esquiva foi a biografía que no ano 80 fixo de Alexandre Bóveda.
R. Bóveda estaba casado cunha curmá súa, Amalia Álvarez Gallego. A biografía encargoulla o Banco do Noroeste no ano 82, dentro dunha colección chamada Hombres que hicieron Galicia pero despois de distribuíla alguén debeu dicir que politicamente non era oportuna, recollérona das librarías e nunca máis se soubo da edición. Un secuestro a posteriori. Anos despois volveuse editar contando toda esa maquinación.
P. No primeiro poemario Poemas de ti e de min aparece seu irmán Emilio como coautor.
R. Está ben distinguido que parte do libro é de cada un, aínda que compartan o mesmo volume. É poesía neotrobadoresca, aínda que tamén cultivou o imaxinismo. Despois sae en 1950 Roseira do teu mencer, libro que lle dedicou á miña irmá María Luísa cando tiña dous aniños. Logo foron Cancioneiro de Monfero (1953) e finalmente publícase en 1976 o derradeiro poemario, Canle segredo, que realmente fora escrito en 1954, e premiado en Bos Aires. Supoño que o tivo nos caixóns máis de vinte anos pensando que ían editalo alá. Daquela o seu tempo de escritor de poesía está concentrado nun período de pouco tempo, cando menos agrupada para editar porque despois hai poemas soltos, que xa os recollemos nunha edición completa da súa obra poética de 1987, en Xerais. Agora quizais haxa que revisala máis a fondo, aínda que sempre seguindo un criterio de calidade, porque non creo que teña que publicarse todo sen máis. Os inéditos dun autor teñen que peneirarse, porque os poemas malos non supoñen ningunha contribución literaria. Mesmo apareceron uns poemas escritos en castelán durante os tres ingresos na UVI que tivo antes de morrer en 1985.
P. A prosa en galego é menor?
R. De creación temos A pega rabilonga de 1971 pero habería que meter moitos textos de investigación. O seu discurso de ingreso (Cantares e romances vellos prosificados) na Academia fíxoo sobre unha das súas preocupacións maiores que era recuperar a historia literaria dos denominados séculos escuros.
P. Cando se fala de xeitos de renovar o Día das Letras aparece tamén en certos sectores unha crítica ao que chegan a chamar tanatocracia da cultura galega. Pero todas as literaturas homenaxean aos seus devanceiros e necesitan coñecer o seu substrato.
R. O Día das Letras nace en 1963 por unha necesidade política de facer visíbel para toda a sociedade unha literatura achantada e que hoxe segue ameazada. Esas liturxias que seguimos utilizando no mundo do galeguismo e da cultura en xeral son consecuencia desa necesidade de ter presenza social e ao meu xuízo segue a ser útil. Se o formato era recuperar figuras do pasado é lóxico que se sexan autores xa desaparecidos os recoñecidos. Homenaxear escritores vivos é compatíbel e pódese facer doutros moitos xeitos. Quizais a celebración poda matizarse. A min paréceme que a teima en facer sempre unha biografía está ben, pero hai anos que por razóns editoriais chegan a publicarse varias, o que non semella un esforzo con moito sentido e diso non ten culpa a Academia. Quizais os actos máis litúrxicos e de presenza pública poidan facerse máis atractivos.
sergio Estévez millet
Un dos primeiros poemas de Xosé María Álvarez Blázquez
INMENSIDADE
Levaime convosco,homes da Moureira;
levaime convosco onde o vento queira:
tanto se me dá mar amigo ou fosco.
Irmáns mariñeiros,levaime convosco
na proa arriscada da vosa gamela,
poñeime na fronte a esquencida estrela
que por esquencida roubácheis ao ceu,
e contai coa renda diste esprito meu.
Apareceu no número no da revista cristal correspondente a febreiro de 1933
Nuria Bouzas Pousada
X. L. Méndez Ferrín Non constutirá unha creba da reserva académica o divulgar que X.M- Álvarez Blázquez foi elexido por unanimidade a persoa á que lle vai Galicia consagrar o Día das Letras. Se cadra nesta coincidencia influise o feito de que, entre todos os méritos sobrados de vez para esta memoranza, a figura de Xosé María apresentou en vida un que o facía especialmente simpático de portas adentro da corporación: era o modelo perfecto do académico da Galega, ou sexa un académico exemplar. Unía a erudición coa verdadeira sabedoría; a facultade lírica coas dotes que lle permitían unha prosa musical, harmoniosa e transparente; a perspicacia na crítica literaria co rigor na investigación histórica e prehistórica; unha actividade editorial que abriu fronteiras no plano da planificación innovadora cunha visión do marketing do libro galego que levou este a ser lido por moitas máis persoas de que nunca fora na súa historia; unha oratoria didáctica, precisa e sinxela cunha conversa informal que raras veces deixaba de constituír lección maxistral. O texto da proposta de Xosé María A. B. para o Día das Letras Galegas (espero non ofender tampouco agora o Sixilo académico) foi asinado por Luz Pozo Garza, Victor Fernández Freixanes e Darío Xohán Cabana Ianes. O seu texto dá conta cabal da magnitude do vulto intelectual de X. M. Álvarez Blázquez e faime pensar en que aqueles que este ano van investigar e divulgar a obra do autor celebrado teñen un enorme traballo por diamte. Porque el foi certamente un polígrafo, aínda que así mesmo persoa cordial, aberta e desprendida que andou pola vida a distribuír favores intelectuais e de todo tipo. Por cima, Xosé M. Álvarez Blázquez foi un galeguista do xénero dos que Castelao consideraba "inatacables aos ácidos e infusibles ao soplete"...
