A actuación política consiste en realizar esforzos individuais e colectivos para que se produza un resultado político desexado, que non se orixinaría doutro xeito. Devandita actuación avalíase comparando o resultado obtido cos custos e outras condicións adversas, medidos en termos de eficacia (incremento da probabilidade de que ocorra algo positivo) e de eficiencia (relación entre ese incremento e o seu custo).
A indignación do 15 M expresada nas prazas e rúas de Madrid, Barcelona, Bilbao, Sevilla, Compostela, e tantas outras cidades do Estado español non resultou un simple furor de moitas persoas indignadas ante a situación de inxustiza, senón entusiasmo, ímpeto, paixón construtiva, e ía en sentido contrario á segmentación e atomización que nos impón o actual ultraliberalismo.
Como defenden intelectuais como G. Arrighí, R. Brenner ou David Harvey o obxectivo dos sectores dominantes é modificar o equilibrio político e a relación de forzas existentes no conxunto da economía-mundo capitalista recorrendo para iso a todo o arsenal da violencia económica, estatal e militar. As relacións sociais están gobernadas pola violencia de clase e pola certeza de que para obter a vitoria en tal contorna complexa, as clases dominantes teñen que articular unha formulación que poida asegurar un impacto como para modificar as relacións sociais vixentes. Lonxe de debilitar o Estado, a estratexia ultraliberal supón, pois, unha reinvención da súa violencia estrutural para modificar en beneficio das clases dominantes os parámetros de convivencia social e de dominación política. Porén esa violencia estrutural está xerando unha reacción espontánea na sociedade civil que ve ameazadas moitas das conquistas sociais que tanto esforzo e sacrificio custaron. É previsíbel que xurdan novas explosións espontáneas de descontento xeral que forzosamente terán a súa manifestación no espazo político.
Estimo que é necesario, máis que nunca, construír unha organización de novo tipo que naza desde abaixo e encadre no seu interior a amplos segmentos sociais.
Con todo, como afirman Miguel L. Quintanilla e Ramón Vargas-Machuca no seu libro A Utopía Racional: ?A recuperación do sentido realista para a cultura de esquerdas contribúe a que non instalemos o pensamento político nun reino ideal, nin nos sintamos confortablemente consolados cos soños da razón. Non somos individuos racionais nunha «situación orixinaria» ideal, senón que o que existen son individuos en comunidades concretas, con tradicións específicas, onde o conflito e non o consenso é o corazón da estrutura social, onde os mesmos ideais morais son utilizados para proxectos políticos rivais e incompatíbeis, onde a democracia non é o reino da «competencia comunicativa» universal senón o reino da transacción, do pluralismo, da incerteza nun xogo colectivo constrinxido pola existencia de relacións asimétricas de poder?.
E refírome a devanditas relacións asimétricas de poder e ao resto de cuestións abordadas porque nos últimos meses observei que o proxecto inicial que representaba PODEMOS está sufrindo un proceso de involución.
Lembro ter observado, nunha ocasión, unha caravana de formigas que ordenadamente ía penetrando na súa formigueiro. E refírome a devandita cuestión relacionada cos enxames de insectos e outros grupos de animais, que actúan en conxunto dun xeito
sorprendentemente coordinado, porque penso que forman co seu comportamento unha especie de cerebro colectivo, unha intelixencia de grupo, que é a causa de todas estas actitudes. Descubrírono científicos británicos e norteamericanos mediante modelos informáticos aplicados a diversas especies, establecendo que son leis simples as que permiten a devanditas agrupacións tomar decisións e moverse coma se formasen parte dun único organismo. Todo isto suxeriume a idea dunha conciencia colectiva. O concepto que se refire á convicción participada e ás actitudes morais que funcionan como unha forza unificadora dentro da sociedade. Esta forza atópase separada e é, xeralmente, dominante en comparación coa consciencia individual. Segundo esta teoría, unha sociedade, unha nación ou un grupo constitúen unha entidade que se comporta como un individuo global. O ser humano -como afirmaba Gardner Murphy- é "parte da inmensidade do cosmos", e esta profunda semellanza cos materiais e a estrutura cósmica constitúen a fonte potencial da realización máis profunda e rica do ser humano.
Cando millóns de unidades de conciencia (persoas) compartimos unha emoción semellante, ou un sentimento xeneralizado, isto ten como resultado un fenómeno enerxético, aethereo, que logra imprimirse no plano físico. Iso é o que din as últimas pescudas que se desenvolven desde a Global Consiousness Project (Universidade de Princeton) que teñen como antecedentes algúns dos axiomas máis interesantes do pensamento humano: o concepto da Noosfera proposto por Vladimir Ivanovich Vernadsky, os campos morfoxenéticos do inglés Rupert Sheldrake e o imaxinario colectivo de Jung, entre outros.
Estou convencido de que calquera cambio social de envergadura terá que apoiarse na sinerxía derivada dun pensamento agrupado e unha conciencia colectiva. Fai falta un gran cerebro global que impulse o organismo planetario a ese cambio histórico. O cerebro global, como afirma o Dr. Francis Heylighen, é unha metáfora para esta rede emerxente e colectivamente intelixente que está formada polas persoas deste planeta xunto coas computadoras, bases de coñecemento e enlaces de comunicación que as conectan.
Comparto a idea de Diamando Gritzona de que a entidade colectiva acaba por constituír un cúmulo de individualidades cuxos elementos unificadores son os principios, os intereses e os obxectivos de acción. Estes elementos actúan como unha estrutura que encadea e coordina as individualidades sen absorbelas.
Como defende Jean François Noubel "a aposta fundamental para a humanidade non é a fame, a pobreza, a sustentabilidade, a paz, a saúde, a educación, a economía, os recursos naturais ou unha morea doutros asuntos, senón a nosa capacidade para construír organizacións novas que sexan capaces de prover solucións. A nosa aposta fundamental é a intelixencia colectiva".
Opino que debemos edificar un movemento amplo e erguido desde a base, unha organización de masas e inserida na armazón social. Para conseguir artellar unha nova organización unitaria ao servizo da maioría social é necesario ter sempre presente o sentido prudente e pragmático sen renunciar á utopía. As diferentes culturas políticas que confluímos en PODEMOS non debemos situar a reflexión política nun dominio idealizado e irreal. Non nos consideremos inxenuamente confortados cos espellismos forxados pola cognición baseada en argumentos equívocos. Non somos simplemente suxeitos lóxicos e racionais nunhas condicións primixenias perfectas, senón que o que impera son individuos en sociedades específicas, con prácticas determinadas, onde os transos sociais e non só os consensos son a medula da estrutura xeral, onde idénticos ideais morais ou valorativos son esgrimidos para propósitos políticos antagonistas e discordantes, onde a democracia pluralista non é o campo da capacidade comunicativa global senón o feudo do arranxo, da transacción, da vacilación e indecisión nunha articulación colectiva limitada pola coexistencia de relacións asimétricas de poder.
Creo sinceramente que se pode construír unha organización ampla e erixida desde a base, unha estrutura colectiva, horizontal e organizada en rede. De todos os xeitos opino que PODEMOS debe entenderse con outras organizacións políticas e sociais se o que desexa é vencer aos poderosos, superar o capitalismo e erguer unha nova sociedade onde impere a xustiza, a igualdade e a liberdade.
* Óscar Lomba Álvarez é licenciado en Dereito e diplomado en Maxisterio.